Abstract
The configuration of living space is one of the universal topics in architecture, as it is most directly linked to the design and use of the living space, its arrangement and shaping. The term itself has been used in various fields of human activity. In most cases, and depending on the field in which it is applied, it is identified with the term “organization” when it is equated with the structure, composition or arrangement of elements in a system. When applied in the domain of architecture, configuration of space most often implies arrangement of parts or elements in a certain form, space or composition. However, the term “configuration of space” includes not only structural aspects (composition and relations of elements), but also organizational ones (arrangement and pattern of restrictions), as well as certain perceptual (aesthetic) aspects, related to the experience of space, which indicates that a certain domain of meaning is not covered by the terms structure and organization, but which nevertheless constitutes a configuration. This is why this monograph presents configuration of space as a higher-order term, which includes the application of functional, structural, organizational and perceptual principles aiming to achieve its complete aesthetic shaping. The book systematically presents and analyzes the characteristic design principles that enable adequate living space configuration. The principles are grouped into several chapters, according to their hierarchy and order, from the most general and fundamental, without which it is not possible to achieve functionality of the living space, to those that form the improvement of a quality structure and organization, such as perceptual principles, which are relative because they largely depend on personal experience of a user.
Sažetak
Konfiguracija stambenog prostora je jedna od univerzalnih tema u arhitekturi, jer je najdirektnije vezana za projektovanje i korišćenje stambenog prostora, njegovo uređenje i uobličavanje. Termin je u primeni u različitim oblastima ljudskih delatnosti. U većini slučajeva i u zavisnosti od oblasti u kojoj se primenjuje, poistovećuje se sa terminom „ustrojstvo” kada se izjednačava sa strukturom, sastavom ili rasporedom elemenata u nekom sistemu. Kada se primenjuje u domenu arhitekture, konfiguracija prostora najčešće podrazumeva raspored delova ili elemenata u određenom obliku, prostoru ili kompoziciji. Međutim, pod terminom konfiguracija prostora podrazumevaju se ne samo strukturalni aspekti (sastav i relacije elemenata), nego i organizacioni (raspored i obrazac ogranizovanja), pa i pojedini perceptivni (estetski) aspekti, koji su vezani za doživljaj prostora, što ukazuje da postoji izvestan domen značenja koji nije obuhvaćen terminima struktura i organizacija, a koji ipak čini konfiguraciju. Stoga je u ovoj monografiji konfiguracija prostora predstavljena kao termin višeg reda, koji obuhvata primenu funkcionalnih, strukturalnih, organizacionih i perceptivnih principa s ciljem njegovog celovitog estetskog uobličavanja. U knjizi su sistematično prikazani i analizirani karakteristični projektantski principi putem kojih se stambeni prostor može adekvatno konfigurisati. Principi su grupisani u nekoliko poglavlja, prema hijerarhiji i redosledu, od najopštijih i fundamentalnih, bez kojih nije moguće postići funkcionalnost stambenog prostora, do onih principa koji čine nadgradnju kvalitetne strukture i organizacije, poput perceptivnih principa, koji su relativni jer u mnogome zavise od ličnog doživljaja korisnika.
Abstract
In history of art and architecture, surface has always been the bearer of symbolic and aesthetic values, the subject of theoretical and critical analysis, with various ideological, discursive and philosophical interpretations. The subject of this research paper are different concepts of composition, artistic elements and materialisation of façade surfaces, which have the effect of “surface depth“ as their primary characteristic. By analysing the potential of this concept in articulation of the structure of façade and other surfaces, three main emergent forms were noted: plasticity of surfaces (the use of small façade plastics), double skin façade with unused in-between space and double skin façade with used in-between space. By conducting scientific analyses of theoretical reference sources and characteristic examples, along with the application of the deductive methods, the characteristics of the „surface depth“ concept in architecture were explored, with the aim of systematizing the principles used to achieve it, the possibilities of its application, as well as ways to establish the dual character of spatial planes – surface and volume. This research has contributed to the clarification of this concept and laid the foundation for further research in the direction of finding, chronologically ordering and analysing other examples, in order to enable their more extensive typology and systematization.
Sažetak
U istoriji umetnosti i arhitekture, površina je uvek bila nosilac simboličkih i estetskih vrednosti, predmet teorijskih i kritičkih analiza, sa različitim ideološkim, diskurzivnim i filozofskim tumačenjima. Predmet rada u ovom istraživanju su različiti koncepti kompozicije, likovnosti i materijalizacije fasadnih površina, kod kojih je efekat „dubine površine” njihova primarna karakteristika. Analizom potencijala ovog koncepta u artikulaciji strukture fasadnih i drugih površina, konstatovana su tri osnovna pojavna oblika: plastičnost površina (primena sitne fasadne plastike), slojevite fasade sa neiskorišćenim međuprostorom i slojevite fasade sa iskorišćenim međuprostorom. Naučnom analizom referentnih teorijskih izvora i karakterističnih primera, kao i primenom deduktivne metode, istražene su karakteristike koncepta „dubine površine” u arhitekturi, s ciljem sistematizuje principa pomoću kojih se on postiže, mogućnosti njegove primene, kao i načina uspostavljanja dvojnog karaktera prostornih ravni – površine i volumena. Ovim istraživanjem ostvaren je doprinos u pogledu pojašnjenja ovog koncepta i postavljen je osnov za dalja istraživanja u pravcu pronalaženja, hronologije i analize drugih primera, kako bi se sprovela njihova opsežnija tipologija i sistematizacija.
Abstract
Micro-housing means living in substandard conditions, in housing units that are very small in size. Such apartments usually have only the most basic contents, such as rooms for rest, kitchens and bathrooms, and they do not meet all functionality aspects, because users consciously choose to forego certain living needs in order to live in a certain location or have lower maintenance costs. The research considers characteristic examples of micro-apartments and analyses reference literature, in order to extract design principles from extensive material, through which it is possible to achieve spatial comfort in apartments of minimal dimensions. The aim of the research is to consider and systematize the most important principles that can achieve a higher level of spatial comfort in substandard conditions for micro-housing. The paper examines the view that the lower limit of the range of micro-housing is the personal experience of comfort and convenience in the living space, determined by how well it meets the users’ physiological needs. According to the results of the research, in order to have minimum spatial comfort in an apartment, it is necessary to have a rest area (bed), with the possibility of using a common space for food preparation and personal hygiene, which lowers the default lower limit of interpreting the term “micro-housing”.
Sažetak
Mikrostanovanje podrazumeva život u podstandardnim uslovima, u stambenim jedinicama koje su veoma malih dimenzija. Ovakvi stanovi obično imaju samo najosnovnije sadržaje, poput sobe za odmor, kuhinje i kupatila i ne ispunjavaju sve aspekte funkcionalnosti. Njihovi korisnici se svesno odriču zadovoljenja pojedinih životnih potreba kako bi živeli na određenoj lokaciji ili imali manje troškove za održavanje stana. U istraživanju su analizirani karakteristični primeri mikrostanova i referentna naučna literatura, da bi iz obimne građe deduktivnom metodom bili ekstrahovani projektantski principi čijom primenom je moguće postići adekvatan prostorni komfor u stanovima minimalnih dimenzija. Principi su klasifikovani prema grupama osnovnih ljudskih potreba koje zadovoljavaju, a zatim hijerarhijski poređani prema nivou značaja u postupku doživljaja veće prostornosti. Cilj istraživanja je da se razmotre i sistematizuju najznačajniji principi kojima se može postići viši nivo prostornog komfora u podstandardnim uslovima za mikrostanovanje. U radu se preispituje stanovište po kome donju granicu kvaliteta mikrostanovanja čini lični doživljaj prijatnosti i komfora u stambenom prostoru, koji je određen mogućnostima za zadovoljenje fizioloških potreba korisnika. Prema rezultatima ovog istraživanja, za minimalan prostorni komfor u stanu je neophodno posedovanje prostora za odmor (ležaja), sa mogućnošću korišćenja zajedničkog prostora za pripremu hrane i održavanje lične higijene, što pomera donju granicu kvaliteta mikrostanovanja koja je do sada bila prisutna u nauci.
Abstract
The notion of territoriality is very widespread and crucial in many areas of human activity. The term is usually associated with the need to delimit the space, when individuals or groups use and over which they have certain types of competencies. So far, various parameters that determine the scope of the experience of territoriality have been investigated in science, among others, regulation, security, personalization and protection of space. This paper will examine the extent to which spatial boundaries provide different degrees of privacy and enable people to control their own activities and the activities of others. Deductive methods and comparative analysis of certain characteristic examples of housing – housing communities, housing units and residential units will be used. The physical and functional framework and the social structure of space can increase or decrease the possibilities for the activities of the tenants. The aim of this research is to consider the relationship between the perception of the territoriality of an individual or group in housing and the character of the boundaries that determine the domain of the territory, ie. certain spatial levels. Also, to reconsider the thesis that one of the key parameters that affect the experience of territoriality in housing is the character of the border. If the border of the territory is more material, solid, more explicit or closed, the experience of territoriality is more present, while if the borders of the territory are more ephemeral, flexible or open, they reduce the experience of territoriality and have the opposite effect.
Sažetak
Pojam teritorijalnosti je široko rasprostranjen i prisutan je u mnogim oblastima ljudskih delatnosti. Termin se obično dovodi u vezu sa potrebom razgraničavanja prostora, koga pojedinci ili grupa koriste i brane. U nauci su do sada istraživani različiti parametri koji određuju opseg doživljaja teritorijalnosti, između ostalih, kontrola, bezbednost, personalizacija i zaštita prostora. U istraživanju će putem deduktivne metode i analize pojedinih karakterističnih modela stanovanja – stambenih zajednica, stambenih objekata i stambenih jedinica, na opštem planu biti razmotreno u kojoj meri prostorne granice obezbeđuju različite stepene privatnosti i omogućavaju ljudima da vrše kontrolu nad sopstvenim aktivnostima i aktivnostima drugih. Fizički i funkcionalni okvir i socijalna podela prostora mogu da povećaju ili smanje mogućnosti za odvijanje aktivnosti stanara. Cilj ovog istraživanja je da se razmotri relacija između doživljaja teritorijalnosti pojedinca ili grupe u stanovanju i karaktera granica koje određuju domen teritorije, tj. određenih prostornih nivoa. Takođe, da se preispita teza po kojoj je karakter granice jedan od ključnih parametara koji utiču na doživljaj teritorijalnosti u stanovanju. Ukoliko je granica teritorije materijalnija, čvršća, konkretnija ili zatvorenija doživljaj teritorijalnosti je prisutniji, dok, ukoliko je granica teritorije nematerijalna, efemerna, mekša, fleksibilna ili otvorenija, ona umanjuje doživljaj teritorijalnosti i čini suprotan efekat.
Abstract
The subject of this research includes design principles through which the integration of interior and exterior can be achieved. The principles are grouped according to the role they play in achieving the relationship between outer and inner space. Two directions of possible interactions are considered: a) the influence of the interior on the exterior and b) the influence of the exterior on the interior. The structure of design principles is conceived by applying the deductive method and is derived from the basic motives that most often cause interactions between the interior space and the environment. The analysis of characteristic motives, which are mainly a consequence of the extroverted or introverted nature of the user, the desire for intimacy or presenting material status, etc., formulates design principles that provide an answer to the needs for integration of interior and exterior. The principles are clearly presented using characteristic examples of modern concepts of spatial organization and interior design. The main goal of the research is to determine a methodical structure of creative principles, which enable the integration of interior and exterior, and supporting that relation at the same time, but also to check the stance that the architect’s shaping of the user’s desire to perceive the immediate environment is sufficient for the basic connection of external and internal space. In addition, it is important to emphasize that for higher levels of the mentioned integration, it is necessary for the user to see, but also to be seen, i.e. that there is a mutual interest in the interaction of both the user of the interior space and the observer who experiences the interior from the environment. The results of the research indicate, first of all, the existence of a larger number of creative principles by means of which it is possible to connect the interior space with the immediate environment. On the other hand, the paper states a close cause-and-effect relationship of motives, which arise from the specific users’ needs and the architect’s competence to recognize the wishes of users and articulate them in a contextual visual expression.
Sažetak
Predmet rada ovog istraživanja su projektanski principi putem kojih se može postići integracija enterijera i eksterijera. Principi su grupisani prema ulozi koju imaju u ostvarivanju relacija između spoljašnjeg i unurašnjeg prostora. Razmatrana su dva smera mogućih interakcija: a) uticaj enterijera na ekstrijer i b) uticaj eksterijera na enterijer. Struktura projektantskih principa je postavljena primenom deduktivnog metoda i izvedena je iz osnovnih motiva koji najčešće uzrokuju interakcije između unutrašnjeg prostora i okruženja. Analizom karakterističnih motiva, koji su uglavnom posledica ekstravertne ili introvertne prirode korisnika, želje za intimnošću, za prikazivanjem materijalnog statusa i dr., formulisani su projektantski principi koji pružaju odgovor na potrebe za integrisanjem enterijera i eksterijera. Principi su pregledno prikazani pomoću karakterističnih primera savremenih koncepata prostorne organizacije i enterijera. Osnovni cilj istraživanja je da se postavi sistematična struktura stvaralačkih principa, koji omogućavaju ostvarivanje i jačanje integracije enterijera i eksterijera, ali i da se proveri stanovište po kome je za elementarno povezivanje spoljašnjeg i unutrašnjeg prostora dovoljno da arhitekt uobliči želju korisnika da vidi okruženje, dok je za više nivoe integracije neophodno da korisnik vidi, ali i da bude viđen, tj. da postoji obostrani interes za interakcijom i korisnika unutrašnjeg prostora i posmatrača koji doživljava enterijer iz okruženja. Rezultati istraživanja ukazuju pre svega na postojanje većeg broja stvaralačkih principa pomoću kojih je moguće povezati unutrašnji prostor sa neposrednim okruženjem. Sa druge strane, u radu je konstatovana bliska uzročno-posledična relacija motiva, koji proističu iz specifičnih potreba korisnika i spremnosti stvaraoca da prepozna želje korisnika i artikuliše ih u kontekstualan vizuelni izraz.
Abstract
Polyvalence (gr. poly multi, nlat. valentia value – multivalued, ambiguous, multipurpose) is a term that has a wide range of uses in science and art. Polyvalence usually implies different ways (regimes) of using the same space, i.e., the adaptability of space to different human needs, with minimal physical modifications. It is a common opinion in science that the term polyvalence in residential architecture primarily refers to the level of an entire apartment or house, i.e., to the possibility of reorganizing the internal structure (conversion of the premises), which can be seen as a broader interpretation of the term. On the other hand, there is a narrower interpretation which refers to the polyvalence of a part of an apartment, to a particular space or room, i.e., to the possibility of overlapping housing functions at different times in the same space, a so-called open plan. The research considers the concepts of spatial organization in polyvalent residential spaces with an open plan. The scientific analysis of reference sources, the interpretation and analysis of characteristic examples, and the deductive method, were used to investigate polyvalent open-plan living spaces, with the aim of ascertaining their most important characteristics and the principles of their spatial organization.
Sažetak
Polivalentnost (grč. poly više, nlat. valentia vrednost − viševredan, višeznačan, višenamenski) je termin koji ima širok opseg upotrebe u nauci i umetnostima. Polivalentnost najčešće podrazumeva različite načine (režime) korišćenja istog prostora, tj. prilagodljivost prostora različitim ljudskim potrebama uz minimalne fizičke modifikacije. U nauci je uvreženo mišljenje da se termin polivalentnost u stambenoj arhitekturi prvenstveno odnosi na nivo čitavog stana ili kuće, tj. na mogućnost reorganizacije unutrašnje strukture (prenamenu prostorija), što se može posmatrati kao šire tumačenje pojma. Sa druge strane, postoji i uže tumačenje, koje se odnosi na polivalentnost dela stana, jednog prostora ili prostorije, tj. na mogućnost preklapanja stambenih funkcija u različitim vremenskim terminima u istom prostoru, tzv. otvorenom planu. U istraživanju su razmatrani koncepti prostorne organizacije polivalentnih stambenih prostora sa otvorenim planom. Naučnom analizom referentnih izvora, tumačenjem i analizom karakterističnih primera, kao i primenom deduktivne metode, istraženi su polivalentni stambeni prostori sa otvorenim planom, s ciljem konstatovanja njihovih najznačajnijih karakteristika i principa prostorne organizacije.
Abstract
The subject of the paper is corner infills in the urban environment. The term “corner infill” means an architectural object (house or building) that completes the continuity of two sequences of architectural objects that meet at an angle. One of the most important elements in the articulation of a corner house is the contact zone between the two external facades. Under certain circumstances, the so-called “corner theme” can become their meeting point. The corner theme in architecture implies a place that is emphasized in relation to the adjacent facade planes or the volumetry of the building. Although the principle of corner accentuation in architecture is present in most corner houses, there are numerous examples of urban infills in which the corner is not emphasized. That gives the impression that there are certain motifs or circumstances due to which the corner is accented or unaccented. The focus of the paper is not on the formal aspects of the corner articulation, but on analyzing the causes of the appearance of the corner motif. In the paper, characteristic examples of corner houses are considered through scientific analysis, and then the regularities are explored. The motifs that influence the emphasis of the angle in the interpolated building’s composition were ascertained by the method of generalization. The aim of the research was to re-examine the position according to which the corner theme in urban infills is justified in situations when the house fits into the immediate urban environment of cultural-historical or architectural significance. On the other hand, if the house is connected to surrounding buildings of lower quality or significance, the theme of the corner loses its meaning, because the whole house becomes a new city reference point, therefore emphasizing that the corner is superfluous.
Sažetak
Predmet istraživanja su ugaone interpolacije u urbanom okruženju. Termin „ugaona interpolacija” označava arhitektonski objekat (kuću ili zgradu) koji dovršava kontinuitet dva niza arhitektonskih objekata koji se susreću pod uglom. Jedan od najznačajnijih elemenata u artikulaciji ugaone kuće je zona kontakta dve spoljne fasade, na čijem susretu se pod izvesnim okolnostima može formirati tzv. „tema ugla”. Tema ugla u arhitekturi podrazumeva mesto koje je u odnosu na susedne fasadne ravni ili volumetriju objekta u izvesnom smislu naglašeno. Iako je princip akcentovanja ugla u arhitekturi prisutan kod većine ugaonih kuća, postoje brojni primeri interpolacija kod kojih ugao nije naglašen, iz čega se stiče utisak da postoje određeni motivi ili okolnosti zbog kojih se ugao ističe ili ne ističe. Težište rada nije na formalnim aspektima artikulacije ugla, već na analiziranju uzroka pojave ugaonog motiva. U radu su putem naučne analize razmatrani karakteristični primeri kuća na uglu, da bi zatim bile istražene zakonitosti i metodom generalizacije konstatovani motivi koji utiču na isticanje ugla u kompoziciji interpolisane građevine. Cilj istraživanja je da se preispita stanovište po kome je tema ugla na ugaonoj interpolaciji opravdana u situacijama kada se kuća uklapa u neposredno urbano okruženje koje je od kulturno-istorijskog ili arhitektonskog značaja, dok, ukoliko se kuća nadovezuje na okolne zgrade nižeg kvaliteta ili značaja, tema ugla gubi smisao, jer čitava kuća postaje novi gradski reper, te je samim tim isticanje ugla suvišno.
Abstract
Use value is one of the key terms related to architectural functionality. The term itself denotes the level of usefulness of a living space for its user, i.e., to what extent the space can meet specific human needs. The paper analyzes the relations between characteristic human needs and the possibilities for their fulfillment in a living space. Various studies examining different aspects of use value have often identified it with the quality of a living space. This is why one of the main aims of this paper is to reexamine the thesis claiming that use value is just one part which defines the quality of a living space and that these two terms are not equivalents. On the other hand, the paper presents a systematization of cause-and-effect relations between human needs and the basic principles and parameters for achieving use value within a living space. Although the term has not lost its importance since it was first used, the criteria for achieving a higher level of use value of a living space have not been sufficiently researched. Along with a comparative analysis of the terms value, use value and the quality of a living space, as well as an examination of the characteristic human needs present in each living space and ways of meeting them, the key contribution of the paper lies in defining the principles for achieving use value.
Sažetak
Upotrebna vrednost je jedan od ključnih termina kada se govori o funkcionalnosti u arhitekturi. Termin označava nivo korisnosti određenog prostora za njegovog korisnika, tj. u kojoj meri prostor može da zadovolji specifične ljudske potrebe. U radu su analizirane relacije između karakterističnih ljudskih potreba i mogućnosti za njihovo zadovoljenje u stambenom prostoru. U istraživanjima u kojima su razmatrani različiti aspekti upotrebne vrednosti, ona je često izjednačavana sa pojmom kvaliteta stambenog prostora. Zbog toga je jedan od glavnih ciljeva rada da se preispita teza po kojoj je upotrebna vrednost samo jedan deo koji određuje kvalitet stambenog prostora i da između ova dva termina ne postoji ekvivalencija. Sa druge strane, u istraživanju je sprovedena sistematizacija uzročno-posledičnih relacija ljudskih potreba i osnovnih principa i parametara za postizanje upotrebne vrednosti stambenog prostora. Iako termin od svoje prve primene nije izgubio na aktuelnosti, kriterijumi kojima se postiže viši nivo upotrebne vrednosti stambenog prostora još uvek nisu dovoljno istraženi. Uporednom analizom termina vrednosti, upotrebne vrednosti i kvaliteta stambenog prostora, kao i razmatranja karakterističnih ljudskih potreba koje su prisutne u stambenom prostoru, sa aspekta mogućnosti njihovog zadovoljenja, ključni doprinos rada je u definisanju principa za postizanje upotrebne vrednosti.
Abstract
The perception of reality is experienced through the senses, where each sense contributes to the way we form our picture of the feeling of comfort. When it comes to the perception of space and spatiality, the most dominant are visual and tactile influences, providing the information that outbalance other senses. A widely accepted opinion in science is that there are several main categories of comfort – visual, thermic, auditory, olfactory and hygienic. In contrast to previously mentioned terms, spatial comfort has not been clearly defined, even though it is one of the key terms when discussing human needs and functionality of space in architecture. Along with being widely used in practice and the fact that a clear scientific determination of this term is still lacking, its use is understood as the equivalent of comfort of a certain space. Our paper analyzed and systematized most significant parameters that can be applied to enable achievement of spatial comfort, which does not necessarily mean that such a spatial comfort will in fact be achieved, as this depends largely on individual perception of a space user. Aiming to clarify the term spatial comfort and determine its precise definition, the main contribution of this paper is the analysis of parameters that can contribute to spatial comfort, as well as reexamination of the thesis that spatial comfort includes the feeling of coziness and content resulting from physical, visual and tactile qualities of a certain space.
Sažetak
Percepcija realnosti se doživljava putem čula, od kojih svako u izvesnoj meri doprinosi formiranju predstave o osećaju komfora. Kada je u pitanju doživljaj prostora i prostornosti, najdominantniji su vizuelni i taktilni uticaji, čije informacije nadjačavaju ostala čula. U nauci je opšte prihvaćeno mišljenje da postoji nekoliko osnovnih kategorija komfora – vizuelni, termički, auditorni (zvučni), olfaktorni (mirisni) i higijenski komfor. Za razliku od prethodno pomenutih termina, prostorni komfor nije jasno definisan, iako je jedan od ključnih termina kada se govori o ljudskim potrebama i funkcionalnosti prostora u arhitekturi. Pored široke primene u praksi i činjenice da još uvek ne postoji jasno određenje ovog termina u nauci, njegova primena se podrazumeva kao ekvivalent ugodnosti prostora. U istraživanju su analizirani i sistematizovani najznačajniji parametri čija primena pruža mogućnost za postizanje prostornog komfora, što ne znači da će prostorni komfor biti postignut jer u velikoj meri zavisi od individualne percepcije korisnika prostora. U cilju pojašnjenja termina prostorni komfor i formulisanja njegove precizne definicije, osnovni doprinos rada je analiza parametara putem kojih se može postići prostorni komfor, kao i preispitivanje teze da prostorni komfor čini osećaj prijatnosti i zadovoljstva koji proističe iz fizičkih, vizuelnih i taktilnih kvaliteta prostora.
Abstract
Achieving spatiality is one of the essential topics in designing the ambience in which a certain visual effect can be carried out or a higher level of spatial comfort obtained. The methods relied on to achieve this are various: from shaping the physical boundaries of space by use of open plan, flexibility, enfilade or circular connection, partial, directed or complete opening of space towards its surroundings, up to application of some of the optical illusions that redefine the experience of space boundaries. Depending on the method used, spatial contours can be clearly defined or more or less obvious, or a space can be formed in such a way that it does not reveal all its qualities through static observation, inviting the viewers to pass through it in order to fully perceive it. If there is a lack of physical possibilities, as an addition to previous methods, it is also possible to change the perceptive image of the space through virtual build-up with the help of certain optical illusions The aim of this paper is systematization and critical examination of basic designers’ principles which, in the domain of organization, shaping or materialization of the interior, achieve a higher level of spatiality.
Sažetak
Postizanje prostornosti je jedna od esencijalnih tema kada je u pitanju projektovanje ambijenta u kome se želi postići određeni vizuelni efekat, ili ostvariti viši nivo prostornog komfora. Metode kojima se to postiže mogu biti različite: od uobličavanja fizičkih granica prostora primenom otvorenog plana, fleksibilnosti, anfilade ili kružne veze, delimičnog, usmerenog ili potpunog otvaranja prostora prema okruženju, pa sve do primene neke od optičkih iluzija kojima se redefiniše doživlјaj granica prostora. U zavisnosti od primenjenog metoda, prostorne konture mogu biti jasno određene i manje ili više očigledne, ili se može formirati prostor koji ne otkriva sve kvalitete prilikom statičnog posmatranja, već je neophodno proći kroz njega da bi se sagledao. U odsustvu fizičkih mogućnosti, ali i kao dopunu prethodnih pristupa, moguće je izmeniti perceptivnu sliku prostora virtuelnom dogradnjom pomoću neke od optičkih iluzija. Cilј rada je sistematicija i kritičko preispitivanje osnovnih projektantskih principa kojima se u domenu organizacije, oblikovanja ili materijalizacije enterijera ostvaruje viši nivo prostornosti.
Abstract
The issue that the research focuses on is spatial organization of the coliving housing concept and the role that territoriality plays in their typological determination. Past research of co-living concept did not result in a clear systematization of the concept. By comparative analyses of characteristic examples it can be confirmed that in practice, a wide variety of relations between the main functional groups is present (common, shared and individual spaces) and that through links between all of them, different types of the coliving concept are generated. The main thesis of this paper is that the primary parameter, serving as the base of different concepts of coexisting in a shared space, is the “experience of territoriality” i.e. the level of tolerance that space users have in their readiness to share the same space and content with unknown individuals. The main contribution of the paper lies in determination of six characteristic types of coliving communities. The importance of this paper is reinforced not only by the fact that it initiates the possibility of further theoretical research in the housing sphere, but also in its practical usage in spatial and functional organisation of coliving and cohousing spaces. The presented concepts and classifications can serve as the basis for the definition of new programmes and the design of coliving objects.
Sažetak
Problem istraživanja je prostorna organizacija coliving koncepta stanovanja i uloga teritorijalnosti u njihovom tipološkom određenju. Dosadašnja istraživanja coliving koncepta nisu rezultirala njihovom jasnom sistematizacijom. Komparativnom analizom karakterističnih primera može se konstatovati da su u praksi zastupljene sve moguće relacije između osnovnih funkcionalnih grupa (zajedničkih, deljenih i individualnih prostora), koje međusobnim povezivanjem generišu različite tipove coliving koncepata. Osnovna teza rada je da primarni parametar iz koga proističu različiti koncepti koegzistencije u deljenom prostoru čini „doživljaj teritorijalnosti”, tj. nivo tolerancije korisnika i spremnost za deljenje istih prostora i sadržaja sa nepoznatim osobama. Osnovni doprinos rada je definisanje šest karakterističnih tipova coliving zajednica. Značaj ovog rada se ogleda ne samo u iniciranju mogućnosti daljih teorijskih istraživanja u oblasti stanovanja, već i u njegovoj praktičnoj primenjivosti u prostornoj i funkcionalnoj organizaciji coliving i cohousing prostora. Prikazani koncepti i klasifikacija mogu da posluže i kao osnov za definisanje novih programa i projektovanje coliving objekata.
Abstract
In a functional sense, the centre of the living space is a gathering area for its users and for visitors. In most cases, the living area has at least one space towards which its users gravitate daily or occasionally. In situations where there are two or more centres in the living area, their position, size and connection determine the character of the functional organization, and they result from the social needs of the users. This paper analyzes characteristic examples of how dwellings are organized with several gathering centres, drawing out three basic concepts: a) living space with centres grouped in a social zone, b) living space with a flexible centre on the boundary between zones and c) living space with a secondary centre in a private area. On the other hand, attention is drawn to the existence of different boundaries of territoriality (boundaries of ownership, hospitality and intimacy), which determine the domains of social, private and intimate zones in housing. Depending on whether the gathering centres are located on one side, on the other, or along the border of territoriality, the degree of intimacy of the living space also changes.
Sažetak
Centar stambenog prostora u funkcionalnom smislu čini prostor za okupljanje posetioca i njegovih korisnika. U većini slučajeva postoji bar jedan prostor prema kome oni svakodnevno ili povremno gravitiraju i lociran je u dnevnoj zoni. U situacijama kada je u strukturi stambenog prostora prisutno dva ili više centara, njihova pozicija, veličina i povezanost određuju karakter funkcionalne organizacije i proističu iz socijalnih potreba korisnika. U radu su analizirani karakteristični primeri organizacije stambenih prostora, kod kojih se javlja više centara okupljanja, pri čemu su istaknute tri osnovne koncepcije: a) stambeni prostor sa centrima grupisanim u socijalnoj zoni, b) stambeni prostor sa fleksibilnim centrom na granici između zona i v) stambeni prostor sa sekundarnim centrom u privatnoj zoni. Sa druge strane, skrenuta je pažnja na postojanje različitih granica teritorijalnosti (granice vlasništva, gostoprimstva i privatnosti), koje određuju domene socijalne, privatne i intimne zone u stambenom prostoru. U zavisnosti od toga da li se centri okupljanja javljaju sa jedne, sa druge strane ili uz granicu teritorijalnosti, menja se i stepen intimnosti stambenog prostora.
Abstract
The location of the entrance and its relation to the main functional apartment groups in multi-storey, multi-family buildings, is to a great extent determined by the organizational concept of the apartment. The apartments with auxiliary entrances are less present in practice, majority of apartments fit the spatial frame of the building itself. The apartments can border with the next apartment on the same floor, be oriented towards one or more facades, but what is of key importance in determining the number of apartment entrances and their positioning is the size of contact zone between the apartment and common communication areas, as well as the configuration of the apartment. The aims of this paper include the analysis of the main positions of the entrance and the concepts of apartment organization that they determine, analysis of characteristic concepts of two-entrance apartments in multi-storey, multi-family buildings and re-examination of the relation between the introduction of the additional entrance and the necessity of having constant or occasional segregation of certain activities in them.
Sažetak
Položaj ulaza i njegov odnos prema osnovnim funkcionalnim grupama u stanu u višespratnim višeporodičnim objektima, u velikoj meri određuje koncept organizacije stana. Stanovi sa pomoćnim ulazima su manje prisutni u praksi, jer je većina stanova „upakovana” u prostorni okvir zgrade. Stanovi se mogu graničiti sa susednim stanovima na istom spratu, mogu biti orijentisani prema jednoj ili više fasada, ali za određivanje broja ulaza u stan i njihovo pozicioniranje, od presudnog značaja su veličina kontaktne zone između stana i zajedničkih komunikacija, i konfiguracija stana. Ciljevi ovog istraživanja obuhvataju analizu osnovnih pozicija ulaza i koncepata organizacije stanova koje oni određuju, zatim, analizu karakterističnih koncepcija stanova sa dva ulaza u višespratnim višeporodičnim objektima, kao i preispitivanje relacije između uvođenja dodatnog ulaza u stan i neophodnosti stalne ili povremene segregacije pojedinih aktivnosti u njemu.
Sažetak
Postizanje prostornosti je jedna od esencijalnih tema kada je u pitanju projektovanje stambenog prostora u kome se želi ostvariti viši nivo prostornog komfora. Metode kojima se to postiže mogu biti različite: od neutralisanja fizičkih barijera u enterijeru, čime se prostor otvara iznutra; povremenog (fleksibilnog) proširenja neke od granica prostora; delimičnog, usmerenog ili potpunog otvaranja prostora prema okruženju; formiranja sistema cirkularnih komunikacija pa sve do primene neke od optičkih iluzija kojima se redefiniše doživljaj ograničenosti prostora. U zavisnosti od primenjenog metoda, granice prostora mogu biti jasno određene i manje ili više očigledne, ili se može formirati prostor koji ne otkriva sve kvalitete prilikom statičnog posmatranja, već je neophodno proći kroz njega da bi se sagledao. U odsustvu fizičkih mogućnosti, ali i kao dopunu prethodnih pristupa, moguće je izmeniti perceptivnu sliku prostora virtuelnom dogradnjom pomoću neke od optičkih iluzija. Cilj rada je da se razmotre i sistematizuju osnovni projektantski principi kojima se u organizaciji, oblikovanju ili materijalizaciji stambenog prostora može postići viši nivo prostornosti.
Abstract
Achieving spatiality is one of the essential topics in designing living space meant to offer a higher level of space comfort. There are various methods to reach this objective: from neutralising physical barriers in the interior, which would open the space from within; occasional (flexible) extension of certain space boundaries; partial, directed or total opening of the space towards the environment: forming systems of circular communications, and even application of some optical illusions that redefine the perception of space boundaries. Depending on the applied methods, space boundaries can be clearly marked or more or less obviously marked, or the space can be formed without revealing all its qualities to static observation, so the viewer has to go through it to obtain full perception of it. If there is a lack of physical possibilities or if improvement of previously mentioned approaches is required, it is possible to change the perceptive image of the space by virtual improvement through optical illusions. The aim of this paper is to consider and systematise basic design principles that can help organisation, shaping or materialisation of living space to achieve a higher level of spatiality.
Abstract
The development of residential architecture in Yugoslavia during the period of socialism had its peak in the 1960s and 1970s. Significant progress in construction was accompanied by housing research directed towards finding the optimal urbanistic solutions for the newly formed lifestyle of the socialist society. The tendency was to “pack” as many residential units as possible into each building, almost up to the limits of the functional minimum, at the same time with the aim of setting a more humane pattern of living. Innovative theoretical ideas were developed at leading housing research centers and then spread at conferences, consultations, expositions and architectural contests. Top quality design concepts were mostly obtained through architectural contests, which, among other things, also served the purpose of testing theoretical principles and new concepts of residential patterns on actual examples. Although the term “socialist apartment” seems to be accepted in practice, in the scientific sense, it has not been sufficiently explored or examined. The aim of this paper is to explore whether there was a certain architectural pattern as a form of response to the specific socio-economic conditions in Yugoslavia, in terms of a functional scheme that architects followed and which could be defined by the term “socialist apartment”.
Sažetak
Razvoj stambene arhitekture u periodu socijalizma u Jugoslaviji imao je najveći intenzitet tokom šezdesetih i sedamdesetih godina XX veka, kada je izgrađeno više stotina hiljada stanova širom države. Veliki progres u izgradnji pratila su habitološka istraživanja koja su bila usmerena u pravcu iznalaženja optimalnih stambenih rešenja za novoformiranje uslove života u socijalističkom družtvu. Težilo se maksimalnom „pakovanju” stambenih jedinica u objektima, sve do granica prihvatljivog prostornog minimuma za korisnike, a ujedno i uspostavljanju humanijih obrazaca za stanovanje. Inovativne teorijske ideje su uglavnom poticale iz vodećih habitoloških centara, da bi se nakon toga širile na kongresima, savetovanjima, izložbama i arhitektonskim konkursima. Kvalitetna projektantska rešenja su u najvećoj meri dobijana na arhitektonskim takmičenjima, koja su između ostalog služila i da se na konkretnim primerima isprobaju i provere teorijski principi i nove koncepcije stambenih obrazaca. Iako je termin „socijalistički stan” u praksi već odavno uvrežen, u naučnom smislu on do sada nije istražen, niti preispitan. Cilj rada je da se istraži da li je kao odgovor na specifične društveno‐ekonomske uslove u Jugoslaviji postojao konkretan projektantski obrazac, u smislu određene funkcionalne sheme koji su arhitekti sledili, a koji bi mogao da se označi terminom „socijalistički stan”.
Abstract
Constitutive motive represents a concept of organization of living space. It can appear in the form of element, area, space or principle, i.e. it can be material or intangible. Constitutive motives have always been present in space organization domain, in vernacular construction and architecture. Their importance and appearance have changed in time, as the systems of social values changed. The decision on the selection of constitutive motives in the conception of the housing unit structure primarily depends on the subjective view of the creator, but also on numerous other contextual factors. This paper aims to review and examine innovative interpretation of their constitutive role in modern architectural practice. The goal is to examine the most significant motives in organization of the living space, as well as to offer suggestions for their theoretical systematization.
Sažetak
Konstitutivni motiv čini esenciju koncepta organizacije stambenog prostora. Može se javiti u vidu elementa, površine, prostora ili principa, tj. može biti materijalan ili ne materijalan. Konstitutivni motivi su oduvek bili prisutni u domenu organizovanja prostora, kako u narodnom graditeljstvu, tako i u arhitekturi. Njihov značaj i pojava su se vremenom menjali kako su se menjali i sistemi vrednosti u društvu. Odluka o izboru konstitutivnih motiva u koncipiranju sklopa prvenstveno zavisi od subjektivnog stava stvaraoca, ali i od brojnih drugih kontekstualnih faktora. Ovim istraživanjem se vrši njihovo preispitivanje i razmatra inovativna interpretacija konstitutivne uloge koju imaju u savremenoj arhitektonskoj praksi. Cilj rada je da se razmotre najznačajniji konstitutivni motivi u organizaciji stambenog prostora, kao i da se pruži predlog za njihovu teorijsku sistematizaciju.
Sažetak
Kružna veza je jedan od esencijalnih koncepata u organizaciji stambenog prostora. Najčešće podrazumeva formiranje neprekinute komunikacije u okviru sistema lančano nadovezanih prostorija. Primenjuje se u situacijama kada se želi postići veći nivo prostornosti u uslovima malih kvadratura, pri čemu se umanjuje ili neutrališe osećaj skučenosti prostora, ali i kod većih kvadratura s ciljem jasnog diferenciranja ili povezivanja udaljenih funkcionalnih zona. U nauci još uvek nije evidentirana prva primena kružne veze u istoriji, mada se sa sigurnošću može tvrditi da su najraniji primeri postojali još u periodu srednjeg veka, a nagoveštaji čak vekovima unazad. Cilj rada je sitematizacija različitih pojavnih oblika kružne veze koji su prisutni u teoriji i praksi, kao i preispitivanje različitih povoda koji mogu da dovedu do njene primene.
Abstract
Circular connection is one of the essential concepts of living space organization. Most commonly it involves the formation of a continuous communication within the system chain of inter-related rooms. It is used in situations where it is desired to achieve a higher level of space in terms of the small surface area, thereby diluting or neutralizing the feeling of lack of space, but also in larger surface area with the aim of clearly differentiating or linking distant functional areas. The science has not recorded the first use of circular connection in history, although it can certainly be argued that the earliest examples existed during the Middle Ages, and some presence of the concept is noted even centuries before this. The aim of this paper is to systemize different forms of circular bonds, present both in theory and practice, as well as to review different motives leading to its application.
Abstract
Historiography expresses a firm point of view that the movement of Brutalism did not have a more significant influence on Serbian architecture. Several researches in their essays point out that there are, however, certain works by Serbian architects that could be denoted as Brutalist in style. Nevertheless, after scientific analysis of the representative examples materialized in raw concrete and brick and their comparison with authentic interpretations of Brutalist principles, it is evident that Serbia does have a significant number of architectural works representing Brutalism. The aim of the research was to consider to what extent Brutalist architecture in Serbia was the consequence of architects being inspired by modern world Brutalism architecture, or whether its emergence stemmed from necessity, i.e. specific social circumstances in Serbia during the 60s and 70s of the XX century.
Sažetak
U istoriografiji je opšte uvreženo mišljenje da pokret brutalizma nije imao značajnijeg uticaja na arhitekturu u Srbiji. Nekolicina istraživača u svojim esejima skrenula je pažnju da postoje pojedina dela srpskih arhitekata koja bi mogla da se označe kao brutalistička. Međutim, nakon naučne analize reprezentativnih primera koji su materijalizovani u natur-betonu i opeci, i njihovog poređenja sa autentičnim tumačenjima brutalističkih principa, postaje očigledno da u Srbiji ipak postoji značajan broj brutalističkih ostvarenja. Cilj istraživanja je da se razmotri u kojoj meri se brutalistička arhitektura u Srbiji javila kao posledica ugledanja arhitekata na savremenu arhitekturu brutalizma u svetu ili je njena pojava proistekla iz nužnosti, tj. specifičnih društvenih okolnosti u kojima se Srbija nalazila tokom šezdesetih i sedamdesetih godina XX veka.
Sažetak
U tekstu su prikazani intervjui sa renomiranim srpskim arhitektima: Svetislavom Ličinom, Spasojem Krunićem, Branislavom Mitrovićem, Goranom Vojvodićem i Jelenom Ivanović Vojvodić, čija se pojedina dela, po brojnim kritičarima i istoriografima, smatraju najznačajnijim primerima interpolacija u savremenoj srpskoj arhitekturi. Ciljevi intervjua su da se doprinese formiranju informacione baze sa karakterističnim primerima arhitektonsko-urbanističkog projektovanja u zaštićenom urbanom kontekstu, kao i da se verodostojno prenesu stavovi autora koji su projektovali značajne arhitektonske interpolacije u Beogradu i Srbiji, čime bi se podstakla dalja istraživanja metodologije projektovanja u zaštićenim celinama. Akcenat je na tome da se razjasni: koji su elementi neophodni za postizanje kvalitetnog arhitektonskog uklapanja u neposredno, postojeće okruženje, kako se vrši odabir optimalnog stvaralačkog metoda interpolacije i koja je adekvatna primena „spone” kao integrativnog elementa.
Abstract
This paper presents interviews with renowned Serbian architects Svetislav Ličina, Spasoje Krunić, Branislav Mitrović, Goran Vojvodić and Jelena Ivanović Vojvodić, whose works, according to numerous critics and historiographers, are considered the most significant examples of infill design in contemporary Serbian architecture. The interviews were aimed at contributing to the formation of database which would include characteristic examples of architectural and urban design in a protected urban context, as well as at attempting to genuinely present the attitudes of the authors who designed important architectural infills in Belgrade and Serbia, which, in turn, would initiate further research of the methodology of design in protected settings. The emphasis was placed: on clarifying the elements required for an architectural object to fit in the existing surroundings, the selection of the optimal creative method of infill design and what is the adequate use of “the bond” as an integrative element.
Sažetak
„Salonski stan” je termin koji se dovodi u vezu sa reprezentativnim stanovima koji su građeni u okviru višeporodičnih stambenih zgrada u Beogradu i pojedinim gradovima u Srbiji u prvim decenijama XX veka, a koji u svojoj strukturi imaju centralno predsoblje sa funkcijom obedovanja i jedan ili više salonskih prostora. Najviše realizovanih primera je ostvareno u Beogradu, gde su nastali i prvi primeri popularno nazvanih „salonaca”, da bi se koncept prostorno-funkcionalne organizacije kasnije proširio i po većim gradskim centrima u Srbiji. Jedan od osnovnih problema koji se javlja prilikom naučnog razmatranja ovog tipa stanovanja je terminološko određenje pojma. U praksi je opšte prisutan termin „salonski stan”, koji sugeriše da u strukturi stana postoji salon i da je stan po karakteru reprezentativan, dok se u naučnim istraživanjima pominju različiti termini poput „beogradski stan između dva svetska rata”, „beogradski stan rane moderne”, „stan sa centralnim predsobljem” i dr. Cilj rada je da se, analizom karakteristika i tipova ovih stanova, preispita stanovište da li je „salonski stan” odgovarajući termin za koncept prostorne i funkcionalne organizacije stanova sa salonom u višeporodičnim zgradama između dva svetska rata u Srbiji.
Abstract
ˮSalon apartment” is a term linked to the exclusive apartments built as part ofmulti-family houses in Belgrade and in certain towns in Serbia in the first decades of the 20th century. The structure of the apartments included centrally located ante room with a combined function of the dining room and one or more salon areas. Most of these apartments were built in Belgrade, along with the first examples of apartments popularly named ˮsalon apartments”, with the concept of spatial and functional organization later spreading to other larger urban centers in Serbia. One of the key problems emerging in scientific analysis of this type of residential housing is terminological determination of this concept. In practice, generally accepted term ˮsalon apartment” suggests that the apartment structure includes the salon and that the apartment in its character is exclusive, while scientific research mentions different terms, such as ˮBelgrade apartment between the two world wars”, ˮBelgrade apartment of the early Modernism”, ˮan apartment with central ante room” etc. By analyzing the characteristics and types of these apartments this paper aims to reassess whether the term ˮsalon apartment” is adequate for the concept of spatial and functional organization of the apartments with salons in multi-family buildings between the two world wars in Serbia.
Abstract
The question of relations between performance studies and new anthropology of events within the open cultural field directly points to the internal interventionist practice of performance and event as the agent of generative and constitutive roles in terms of initiating social processes and situations. An analysis of Turner’s dramaturgical patterns in the development and solution of social crisis, as well as Goffman’s social roles, in direct relation with performance studies, indicate that there is an original connection of these two theoretical platforms and point to their integral importance in terms of actualization and critical thinking related to current social situations. The basic theoretical and social transformations, connected to globalism and interculturalism, led to a redefinition of the aims and range of anthropological knowledge. Global anthropology of the contemporary in current, mediatized society is connected to the question of event, i.e. the event as performance, including different aspects of presence and behavior in a wide spectrum of human activities, along with their consequences.
Predgovor
Ova knjiga je nastala kao plod višegodišnjeg istraživačkog rada u oblastima metodologije, arhitektonskog i urbanističkog projektovanja i istoriografije, u okviru kojih se pravac mojih interesovanja usmerio ka univerzalnim pitanjima stvaralaštva u arhitekturi i likovnim umetnostima. Veći deo građe u knjizi nastao je sažimanjem i preradom doktorske disertacije pod naslovom Ekspresionizam u arhitekturi XX veka u Srbiji, koju sam odbranio 2015. godine, i gde je, analizom velikog broja primera, potvrđena prisutnost ekspresionizma u arhitektonskoj kulturi Srbije tokom XX veka. Period nakon 2000. godine je u knjizi dopunjen novijim primerima ekspresionističkog stvaralaštva u Srbiji, dok je izostavljen izvestan broj ne toliko značajnih primera iz prethodnih perioda, razmatranih u okviru disertacije. U monografiji je akcenat na hronološkom prikazivanju najzreprezentativnijih primera ekspresionizma, koji su odredili domete inovativnog i radikalnog stvaralaštva u arhitekturi u Srbiji. Za tok mojih dosadašnjih istraživanja prevashodno je bio zaslužan arhitekta dr Mihailo Čanak, koji me je prijateljski savetovao da istrajem u svojim težnjama i usmeravao me da pronađem svoj put i izraz u životu i radu. Posebno zahvaljujem profesorima dr Aleksandru Ignjatoviću sa Arhitektonskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, koji mi je bio mentor pri izradi doktorske disertacije, i dr Aleksandru Kadijeviću sa Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu na savetima, podršci i razumevanju tokom izrade disertacije; kolegama Nenadu Lajbenšpergeru iz Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture u Beogradu, Biljani Mišić iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda i Olgi Šram iz galerije „Likovni susret” u Subotici, na ustupljenoj tehničkoj dokumentaciji za objekte koji su analizirani u disertaciji; profesorima i arhitektima, akademiku Branislavu Mitroviću, Spasoju Kruniću, Miodragu Mirkoviću, Predragu Ristiću, Aleksandru Spajiću, Mariju Jobstu, Vasiliju Milunoviću, Ognjenu Đuroviću, Mirjani Lukić, Stevanu Žutiću i Zoranu Bulajiću, na učešću u intervjuima i ustupljenoj tehničkoj dokumentaciji za objekte koji su prikazani u monografiji. Veliku zahvalnost dugujem članovima svoje porodice i supruzi Sanji, koji su mi pružali podršku u trenucima kada mi je to bilo najpotrebnije.
Sažetak
Otvoreni plan je termin koji u arhitekturi označava princip prostornog integrisanja funkcija. Iako je pojam u širokoj upotrebi u nauci i praksi, veoma malo istraživanja je usmereno u pravcu njegovog suštinskog razumevanja. Od pedesetih godina XX veka kada je termin prvi put uveden u arhitektonsku terminologiju, otvoreni plan se neprestano dovodi u vezu sa principom fleksibilnosti i tekućeg prostora, ali do sada nije na adekvatan način pojašnjena njihova relacija. Sa druge strane, iako je njegova primena nešto što se u velikoj meri podrazumeva kod svakog savremenog stambenog prostora, jer doprinosi kvalitetu prostornog komfora, pogotovo kod stambenih prostora malih kvadratura, ne postoje istraživanja u kojima su ciljano razmatrane njegove prednosti i nedostaci, kao i pristupi prostornom integrisanju stambenih funkcija. Stoga je cilj ovog istraživanja da se rasvetli poreklo koncepta, njegov razvoj u stambenoj arhitekturi, prikažu najznačajniji primeri kod kojih je otvoreni plan na karakterističan način primenjen, kao i da se skrene pažnja na postojanje različitih projektantskih pristupa koji doprinose formiranju specifičnih vidova otvorenog plana.
Abstract
Open-plan is a term which in architecture denotes the principle of spatial integration of functions. Although it has been widely used both in science and in practice, not very much research has been directed at essential understanding of this term. Since the 1950’s, when it was first introduced in the architecture glossary, open-plan has constantly been connected to the principle of flexibility and fluidity of space, but up until now, their relation has not been adequately explained. On the other hand, although open-plan is a concept used generally in all modern living spaces, as it contributes to the quality and space comfort, particularly in smaller living spaces, there has been no research that aimed to discuss the advantages and disadvantages of open-plan, as well as approaches to space integration of housing functions. This is why the aim of this research paper is to shed some light on the origin of this concept, its development in housing architecture and to present the most significant examples that applied the concept of open-plan in a characteristic way. A further aim of this paper is also to emphasize the existence of various design approaches, all contributing to the creation of specific forms of open-plan.
Sažetak
Predmet istraživanja ovog rada je koncept prostora u prostoru, koji je jedan od univerzalnih principa u arhitektonskom stvaralaštvu. U radu su analizirani karakteristični savremeni i istorijski primeri kod kojih je ovaj koncept primenjen na takav način da se u okviru prostora otvorenog plana javlja jedna ili više samostalnih prostorno-funkcionalnih celina. Akcenat je na istraživanju različitih povoda koji su u pojedinim situacijama doveli do primene koncepta prostor u prostoru, pri čemu je posebna pažnja usmerena u pravcu generalizacije i pojašnjenja ključnih projektantskih stanovišta sa kojih je koncept u praksi najčešće primenjivan.
Abstract
The subject of this study was space within space concept which is one of the universal principles in architecture. This paper analyses typical contemporary and historical examples where this concept has been applied in such a way that one or more independent spatial and functional unities appear within open plan space. The emphasis was on examining various reasons that resulted in the application of space within space concept in certain situations, with particular attention directed towards generalization and explanation of the key design approaches where this concept has been most frequently applied in practice.
Sažetak
Pojava brutalizma u arhitekturi u Srbiji uglavnom se dovodi u vezu sa stvaralaštvom nekoliko autora, od kojih je jedan od najznačajnijih Branislav Jovin. Poznat po projektu „Metro Beograd” i brojnim realizacijama, poput saobraćajne petlje Mostar, zgrade Urbanističkog zavoda grada Beograda, Skupštine opštine Novi Beograd i dr., Jovin se jednako istakao i kao veliki stvaralac parterne arhitekture. Njegovi projekti uređenja pešačke zone Knez Mihailove ulice i dela Trga Republike, Savskog keja i slobodnih površina ispred hotela Jugoslavija i kongresnog centra Sava, u velikoj meri su odredili kosmopolitski karakter Beograda. Kada je 1970. god. realizovao zgradu Urbanističkog zavoda grada Beograda, primenivši natur-beton kao osnovno sredstvo za postizanje ekspresivnog izraza, Jovin je, uz arhitekte Mihajla Mitrovića, Ivana Antića, Ljupka Ćurčića, Božidara Jankovića, Branislava Karadžića, Aleksandra Stepanovića i dr., postavio temelje za istraživanje brutalističke estetike u Srbiji. Iako veći deo Jovinovog opusa čine urbanističko-arhitektonski projekti i uređenje spoljnih prostora, upravo je značaj njegovih arhitektonskih ostvarenja pružio povod za ovaj intervju. Cilj razgovora je da ukaže na okolnosti koje su dovele do pojave brutalističkih tendencija u srpskoj arhitekturi, kao i da posluži za dalja istraživanja estetike brutalizma.
Abstract
The emergence of Brutalism in Serbian architecture is mainly connected to the works of several architects, with Branislav Jovin being one of the most significant authors in this group. He is well-known for his project “Belgrade Underground” and numerous other works, such as traffic intersection Mostar, the building of Institute of Urbanism Belgrade, New Belgrade Municipality building, etc. Jovin was equally successful as an accomplished creator of ground floor architecture. His solutions for the pedestrian zone in Knez Mijalova Street and part of the Republic Square, the Sava River Quay and free space in front of Yugoslavia Hotel and the Congress Center Sava determined to a great deal the cosmopolitan character of Belgrade. When in 1970 he completed the building of Institute of Urbanism Belgrade, by using natural concrete as a tool to achieving expressiveness, Jovin, along with other architects – Mihajlo Mitrovic, Ivan Antic, Ljupko Curcic, Bozidar Jankovic, Branislav Karadzic, Aleksandar Stepanovic, laid the foundations for research of brutalist aesthetics in Serbia. Although majority of his works include urbanist-architectural projects and management of outdoor spaces, the inspiration for this interview came primarily from his architectural achievements. The aim of the interview was to emphasize the circumstances that led to emergence of brutalist tendencies in Serbian architecture, as well as to encourage further research of the brutalism aesthetics.
Abstract
The purpose of the present study was to compare Serbian and Japanese participants in their subjective experience of Serbian and Japanese architectural objects. Subjective experience was operationalized through the ratings on the bipolar scales (e.g. pleasant-unpleasant). In the Preliminary study 1, a set of twelve rating scales was generated. In the Preliminary study 2 twelve Serbian and twelve Japanese architectural objects were specified. In the main experiment two groups of participants, twenty-one Serbian and twenty Japanese, rated twelve Serbian and twelve Japanese objects. A factor analysis extracted three dimensions of subjective experience: Beauty, Firmness and Fullness. Analysis of variance have shown that both Serbian and Japanese participants agreed that Japanese architectural objects looked more beautiful and firmer than Serbian objects. These finding is generally in line with perceptualist hypothesis that stimulus constraints are more effective than culture. However, interactions revealed some cultural differences that are consistent with culturalist hypothesis: compared to Serbian participants, Japanese participants rated Japanese architectural objects as more beautiful, whereas, compared to Japanese, Serbian participants rated Serbian objects as less fragile and emptier than Japanese objects. Generaly, our study have shown that Serbian (Western) and Japanese (Eastern) participants show general similarity in their subjective experience of architectural objects.
Abstract
The attitude towards the values of cultural heritage is one of the important factors in shaping the character of a place and the character of a cultural and historical ambience. Cultural heritage plays an important role in strengthening the regional and local cultures and tradition with respect to economic and social issues, as well as with respect to the environmental protection regulation. The Brankovina cultural and historical complex – the immovable property of exceptional importance, is an important cultural centre of Serbia which implies an integrated protection of all structures together with the surrounding area. The illegal construction, inappropriate reconstructions and interventions in this area have resulted from a lack of urban planning regulation over a long period of time. Insufficiently developed awareness about the importance of cultural heritage for the development of this area, as well as a lack of clearly defined programmes and measures that would ensure a continuous process of protection, presents a constant threat to the survival of this important heritage. The flood risk problem is much more prominent in this area than in other parts of Serbia due to complexity in the protection of historical heritage and particular ambience qualities. The work on the area development programme which would provide spatial, environmental, economic and functional conditions for future development and protection of this area has started after the adoption of the Decision on General Regulation Plan. The achievement of objectives is moving towards the affirmation, protection and improvement of the Brankovina cultural and historical complex as a traditional cultural heritage, along with planning the new facilities that would be appropriate to the importance of the area, and without environmental consequences.
Abstract
In the period from 1948 to 1970 urban housing architecture in Yugoslavia had a distinctly experimental character as it strived intensively towards research and establishment of new architectural patterns and values that would mark the period of economic growth of the country. In conditions of mass housing construction, initiated by the devastated urban housing fund after the Second World War, significant influx of population to towns and the state directed its socialist aspirations at alloting every family acceptable living space. The period of the so-called “directed housing construction“, whose imperative was to establish the limits of existential minimum in collective housing, maximal space “packing“ and optimal functionality of flats, at the same time represents the most significant period in the development of housing architecture in Yugoslavia. The architects focused their interests in housing in mainly three directions: a)the creation and application of new prefabrication systems, b)innovative application of modernistic patterns in aestheticization of architecture and c)experimenting with space units which will enable a higher level of privacy in high-density housing conditions. The first direction of research emerged in the context of post-war housing construction of a wide scope, which encouraged the advance of technological research in areas of prefabrication and practical application of achieved results on the whole territory of Yugoslavia. The second direction dealt with architectural planning which was strictly subordinated to social and ideological sphere with domineering socialist monumentalism and artistic and sculptural approach to architecture. The third was related to experimental tendency with new urban housing patterns which aimed to search and find more pragmatic, humane solutions within mass high-density housing constructions which were the first to utilize and show examples of “double-tract” buildings. These were primarily realized in Serbia, as continuation of tendencies first expressed in activities of “Belgrade School of Housing”.
Sažetak
Cilj rada je da se ukaže na stanovište, da su dva ključna elementa za postizanje kvalitetnog arhitektonskog uklapanja u neposredno, postojeće okruženje, odabir optimalnog stvaralačkog metoda interpolacije i adekvatna primena „spone” kao integrativnog elementa. Uspešnost ostvarenja i kvalitet arhitektonske interpolacije uglavnom zavisi od procene različitih okolnosti, ali i od nivoa stručnosti, znanja, kreativnosti, senzibiliteta, u krajnjem slučaju i inovativnosti arhitekte. Da bi postupak interpolacije objekta bio sproveden na adekvatan način, neophodno je izvesti procenu kvaliteta postojećeg okruženja u koje će objekat biti interpoliran, a zatim se opredeliti za stvaralački pristup putem koga će novi objekat uspostaviti optimalan dijalog sa neposrednim okruženjem. Posmatrajući na širem planu, u teoriji i praksi, postoje izdiferencirana tri osnovna stvaralačka pristupa u interpoliranju objekata u neposredno okruženje: a)mimikričan pristup (mimesis), b)asocijativni pristup, i v)pristup kontrastiranja. Koji od navedenih pristupa će biti primenjen u određenoj situaciji, zavisiće prvenstveno od toga da li je postojeća fizička struktura, u koju se novi objekat interpolira, „izrazita”, „specifična” ili „bezizražajna”, ali i od afiniteta projektanta. „Spona” je termin koji u arhitekturi označava element ili zonu jedne građevine, a u izvesnim situacijama može da bude i čitav objekat, koji je na specifičan način artikulisan, sve sa ciljem da se postigne rešenje vizuelnog konflikta, koji se može javiti u situacijama neusaglašenosti između postojećih objekata i novoprojektovanog, ili rekonstruisanog objekta. U radu su detaljno analizirani različiti tipovi spona, poput „spone-pravca”, „spone-venca”, „spone-strukture”, „spone-fakture” i „spone-materijala”, putem kojih se ukazuje na složenost i slojevitost projektantskog procesa interpoliranja objekata.
Abstract
The aim of the paper is to draw attention to the view that the two key elements in achieving good quality of architecture infill in immediate, current surroundings, are the selection of optimal creative method of infill architecture and adequate application of “the bond” as integrative element. The success of achievement and the quality of architectural infill mainly depend on the assessment of various circumstances, but also on the professionalism, creativity, sensibility, and finally innovativeness of the architect. In order for the infill procedure to be carried out adequately, it is necessary to carry out the assessment of quality of the current surroundings that the object will be integrated into, and then to choose the creative approach that will allow the object to establish an optimal dialogue with its surroundings. On a wider scale, both theory and the practice differentiate thee main creative approaches to infill objects: a)mimetic approach (mimesis), b)associative approach and c)contrasting approach. Which of the stated approaches will be chosen depends primarily on the fact whether the existing physical structure into which the object is being infilled is “distinct”, “specific” or “indistinct”, but it also depends on the inclination of the designer. “The bond” is a term which in architecture denotes an element or zone of one object, but in some instances it can refer to the whole object which has been articulated in a specific way, with an aim of reaching the solution for the visual conflict as is often the case in situations when there is a clash between the existing objects and the newly designed or reconstructed object. This paper provides in-depth analysis of different types of bonds, such as “direction as bond”, “cornice as bond”, “structure as bond”, “texture as bond” and “material as bond”, which indicate complexity and multiple layers of the designing process of object interpolation.
Sažetak
Termin „brutalizam” označava pokret u arhitekturi koji je proistekao iz visokog modernizma i trajao tokom kratkog perioda između 1950. i 1970. godine. Prva primena termina se dovodi u vezu sa stvaralaštvom engleskih arhitekata Pitera Smitsona (Peter Smithson) i Elison Smitson (Alison Smithson), koji su, podstaknuti Le Korbizjeovom (Le Corbusier) arhitekturom nakon Drugog svetskog rata, Marsejskim blokom (Unité d’Habitation, 1952) i objektima u Čandigaru u Indiji (Chandigarh, 1953), kao i primenom neobrađenog natur-betona (béton brut), projektovali stambeni objekat „Vrtovi Robina Huda” (Robin Hood Gardens, 1969–1972) u Londonu, koji se smatra jednim od prvih primera brutalizma u svetu. Pokret se javio kao rekacija na arhitekturu i idelogiju internacionalnog stila, koja je promovisana na Svetskim kongresima moderne arhitekture (Congrès International d’Architecture Moderne, CIAM), zbog čega je u prvi plan istaknuta potreba za korišćenjem „iskrenih” materijala, primenjenih u sirovom stanju, poput natur-betona i opeke, čime se postiže visok nivo ekspresivnosti površine. Kada se govori o brutalizmu, generalno postoje dva tumačenja. Prvo je da je u pitanju pravac čije je primarno stanovište da materijali koji se koriste u finalizaciji objekta budu primenjeni u izvornom, prirodnom obliku, bez naknadnog dorađivanja, čime se postiže „iskrena” arhitektura, a drugo, da je u pitanju arhitektura koja je brutalna, ili gruba u izrazu. Iako je u svetu izveden značajan broj arhitektonskih objekata u brutalističkom maniru, u našoj istoriografiji i kritici je generalno prisutno mišljenje da pokret brutalizma nije imao značajnijeg uticaja na arhitekturu u Srbiji, zbog čega postoji veoma malo istraživanja na tu temu. I pored pomenutog, evidentni su brojni primeri arhitektonskih objekata u Srbiji, poput stambeno-poslovne kule „Geneks” na Novom Beogradu i motela „Mlinarev san” u Arilju, arh. Mihajla Mitrovića, zgrade Urbanističkog zavoda i Mostarske petlje u Beogradu, arh. Branislava Jovina, Saveznog izvršnog veća III na Novom Beogradu, arh. Ljupka Ćurčića, sportsko-rekreativnog centra „25. maj” u Beogradu, arh. Ivana Antića, i dr., kod kojih je natur-beton primenjen kao primarni materijal u estetskoj artikulaciji. S tim u vezi, ovaj intervju ima za cilj da ukaže na okolnosti koje su dovele do pojave brutalističkih tendencija u srpskoj arhitekturi, kao i da bude povod za dalja istraživanja estetike brutalizma.
Abstract
The term “brutalism” refers to the movement in architecture which arose from high modernism and lasted for a short period from 1950 to 1970. The first use of the term is connected to the works of English architects Peter Smithson and Alison Smithson, whoinspired by Le Corbusier’s architectural creation after the Second World War, the Marseille Block (Unité d’Habitation, 1952) and the objects in Chandigarh, India (Chandigarh, 1953), as well as the utilization of natural concrete (béton brut), designed a residential object Robin Hood Gardens (1969-72) in London. This object is considered one of the first examples of brutalism in the world. The movement emerged as a reaction to the architecture and ideology of the International style, promoted at the World Congresses of Modern Architecture (Congrès International d’Architecture Moderne, CIAM), which is why it focused on the need to utilize “honest” materials, applied in their raw state, such as nature-concrete and brick, which contributed to the high level of surface expressiveness. When brutalism is concerned, there are generally two interpretations:the first considers it a trend whose primary standpoint is that the materials used in finalizationof the object are applied in their original, natural form, without additional processing, which achieves the creation of “honest” architecture; the second claims that it is about architecture which is brutal or harsh in its expression. Although there are quite a few architectural objects that relied on brutalism style, in Serbian historiography and architectural reviews a generally expressed view is that the brutalism movement did not have a more significant impact on the Serbian architecture, which is why this topic was not researched into more depth. However, it is evident that there are numerous architectural objects in Serbia that utilized nature-concrete as the primary material in their esthetic articulation. Some of these include residential and business tower Genex in New Belgrade, motel “Mlinarev san” in Arilje, by architect Mihajlo Mitrovic, the building of Urbanistic Institute and Mostar highway loop in Belgrade, by architect Branislav Jovin, the building of Federal Executive Council III in New Belgrade, by architect Ljupko Curcic, sports complex “25 May” in Belgrade, by architect Ivana Antic, etc. Related to this concept, this interview aims to explore the circumstances that led to the emergence of brutalism tendencies in Serbian architecture and at the same time to inspire further research into the esthetics of brutalism.
Sažetak
Predmet istraživanja čine karakteristični primeri ekstremnih tendencija u aritektonskoj izražajnosti, koji su nastali u Srbiji tokom poslednjih petnaest godina (nakon dvehiljadite godine). Pod pojmom ”ekstremne tendencije” u arhitektonskoj izražajnosti se misli na skup ekspresivnih karakteristika arhitektonskog dela, koje se javljaju kao posledica stvaralačke težnje ka maksimalnom pojednostavljenju (minimalistička tendencija) ili maksimalnom dinamiziranju (ekspresionistička tendencija) kompozicionog sklopa. Težište rada predstavlja kritička analiza ekspresivnih karakteristika referentnih arhitektonskih objekata i uzročno-posledičnih veza sa društveno-političkim okolnostima koje se odvijaju u Srbiji od početka devedesetih godina dvadesetog veka, tj. od raspada SFR Jugoslavije. Za razliku od drugih zemalja u regionu (Hrvatska, Slovenija, Rumunija, Bugarska i dr.) koje u drugačijim i manje dramatičnim okolnostima prolaze kroz period post-socijalističke tranzicije, izražajni primeri arhitekture u Srbiji su polarizovani i javljaju se u ekstremnim pojavnim oblicima (ekspresionizam i minimalizam). U radu se izvodi opšti zaključak po kome se polarizacija ekspresivnih arhitektonskih primera javlja u periodu tranzicije u situacijama ekstremnih društveno-političkih i ekonomskih promena.
Abstract
The subject of this research includes specific examples of extreme tendencies of architectural expressiveness, present in Serbia in the past fifteen years (after 2000). The term ‘extreme tendencies’ in architectural expressiveness refers to the group of expressive characteristics of architectural creation, which are the consequence of creative tendency to achieve maximal simplicity (minimalist tendency) or maximum dynamizing (expressionist tendency) of the architectural composition. The focus of the paper is critical analyses of expressive characteristics of referent architectural objects and cause-and-effect links with socio-political circumstances present in Serbia from the 1990s, i.e. since disintegration of SFR Yugoslavia. Unlike other countries in the region (Croatia, Slovenia, Romania, Bulgaria, etc), which have gone through the period of post-socialist transition under different and less dramatic circumstances, expressive examples of architecture in Serbia have been polarised and appeared in extreme manifestations (expressionism and minimalism). The paper draws a general conclusion that polarization of expressive architectural examples emerges in the period of transition and under conditions of extreme socio-political and economics changes.
Sažetak
Dvotraktni sklop je prilično redak tipološki oblik u stambenoj arhitekturi u svetu, te je shodno tome veoma malo izučavan u oblasti habitologije, iako je poznato da su prvi primeri dvotraktnih sklopova u višeporodičnom stanovanju građeni još krajem devetnaestog veka. Svaka tipologija zavisi od aspekta sa kog će se analizirati određena tema, kao i odabira i hijerarhije kriterijuma putem kojih se vrši selekcija i kategorizacija pojedinačnih elemenata. Zbog toga je teško reći da je moguće postaviti univerzalnu tipologiju za sve arhitektonske obrasce. Tipologije stambenih tipova u arhitekturi su mahom postavlјene prema postojećim (najčešće samo realizovanim) obrascima, a kako je oblik dvotraktnog sklopa prilično redak u svetu, u većini slučajeva on nije ni evidentiran, a tamo gde jeste, najčešće je podveden pod neku drugu kategoriju ili terminološko određenje. Cilј ovog rada je koncipiranje tipologije za dvotraktne sklopove u višeporodičnom stanovanju sa osvrtom na postojeće, evidentirane obrasce (projektovane i realizovane), ali i na one koji bi tek mogli biti razmatrani.
Abstract
The double-tract unit is a rather rare typological shape in residential architecture in the world, and this is why it has not been explored extensively in the field of habitology, although it is known that the first examples of double-tract units in multi-family dwellings were implemented back in XIX century. Every attempt at typology depends on the angle of analysis of a given subject, as well as the selection and hierarchy of the criteria and categorization of individual elements. This makes it hard to tell whether it is feasible to establish universal typology for all architectural patterns. Typology of residential types in architecture is mostly set according to current patterns (most often, only those that were executed). However, since the shape of double-tract unit is quite rare in the world, in most cases it was not even recorded, and even when it was, it was most often included as part of some other category or terminological definition. The aim of this paper is to outline the typology for the double-tract units in multi-family dwellings with an overview of current, established patterns (designed and executed), but also those which could yet be taken into consideration.
Sažetak
Kada se u nauci pominje reč „ekspresionizam”, u većini slučajeva se misli na stilski pravac, koji se javio u arhitekturi i umetnostima početkom XX veka i koji je trajao do 1930. godine. Sa druge strane, postoji i šire tumačenje pojma, po kome ekspresionizam nije samo stilski pravac, već jedna od ključnih stvaralačkih tendencija, tj. temeljni činilac u svim umetnostima tokom istorije. Oslanjajući se na šire tumačenje, u radu je razmatrana mogućnost postojanja ekspresionizma u arhitektonskoj kulturi u Srbiji tokom XX veka i pored uvreženog mišljenja, da on nije imao značajnijeg uticaja na arhitekturu u našoj sredini. Kritičkom analizom teorijskih stavova u literaturi, razmotrene su sličnosti i razlike između osnovnih estetskih kategorija „ekspresije” i „ekspresivnosti”. Takođe, je konstatovana njihova relacija sa fenomenom ekspresionizma, a sve sa ciljem jasnijeg tumačenja i evidentiranja njegove pojave u arhitekturi u Srbiji. Studijom najznačajnijih ekspresionističkih ostvarenja u arhitekturi u svetu, su ekstrahovani ekspresionistički principi i obeležja, čije je postojanje istraženo na referentnim arhitektonskim primerima iz Srbije. Komparativnom analizom odabranih arhitektonskih ostvarenja, koji su nastali tokom XX veka u Srbiji i koji su u literaturi označeni kao ekspresionistički, u istraživanju je izveden zaključak, da ekspresionizam predstavlja temeljni princip i jednu od ključnih stvaralačkih tendencija u arhitekturi XX veka u Srbiji. Takođe, ekspresionizam se ne javlja u istom periodu kad i u drugim delovima Evrope (1905-1930), već je prelomni trenutak za njegovu pojavu početak šezdesetih godina XX veka, kada se javljaju prvi projekti i realizacije, kod kojih je ekspresionistički izraz u celosti sproveden, što je suprotno onome što je do sada važilo u nauci.
Abstract
When the word „expressionism” is mentioned in science, it usually refers to style movement which appeared in architecture and the arts at the beginning of the XX century and lasted until 1930. However, there is a wider interpretation of the term, which defines expressionism not only as a style movement but as one of the key creative tendencies, i.e. the essential factor in all arts throughout history. By relying on the wider interpretation, this paper discussed potential presence of expressionism in architectural culture in Serbia during the XX century, even though the prevailing opinion claimed that expressionism did not have a more significant influence on the architecture in Serbia. By critically analyzing theoretical positions in literature, we examined the similarities and differences between basic aesthetic categories: „expression” and „expressiveness”. We also confirmed their relation to the phenomenon of expressionism, with an aim of providing a clearer interpretation of it, as well as establishing its presence in Serbian architecture. By studying most prominent expressionist achievements in world architecture, we extracted expressionistic principles and characteristics whose presence we examined on leading architectural examples in Serbia. By comparative analysis of selected architectural objects, made in XX century in Serbia and marked in reference books as expressionist, our paper concludes that expressionism represents the key principle and one of the essential creative tendencies in XX century architecture in Serbia. Moreover, expressionism in Serbia did not emerge at the same time as in other parts of Europe (1905-1930), the turning point leading to its appearance was the beginning of the sixties in the XX century, when the first projects and realizations appeared, implementing complete expressionist articulation, which opposed the existing viewpoints in science.
Abstract
The purpose of the present study was to compare the structure of experience of architectural expressiveness of architects and non-architects. Twenty architects and twenty non-architects rated twenty photographs of architectural objects on thirty expressiveness scales. Principal components analysis revealed four factors for both groups of participants: Aggressiveness, Regularity, Color and Aesthetics. In a cluster analysis two clusters of architectural objects were obtained: Choleric (high Aggressiveness and Color) and Phlegmatic (low Aggressiveness and Color, and high Regularity). All objects were highly rated on Aesthetics. Analysis of variance has shown that architects rated both clusters as less aggressive than non-architects. Also, experts rated the Phlegmatic cluster as more aesthetic, while nonexperts rated the Choleric cluster as more aesthetic. These results supported the Processing Fluency model: compared to non-architects, architects processed the expressive information of minimalistic objects (Phlegmatic cluster) with ease, which led towards positive hedonic reactions and higher.
Sažetak
Cilj ovog istraživanja bio je da ispita efekat dve kulture, srpske i japanske, na subjektivni doživljaj arhitektonskih objekata. Subjektivni doživljaj definisan je kao skup elementarnih afektivnih impresija (npr. prijatnost, zanimljivost, lepota i sl.) i implicitnih značenja (npr. dinamika, čvrstina, složenost i sl.). U prvom preliminarnom istraživanju izdvojeno je 12 parova prideva sa suprotnim značenjima (npr. ružno-lepo) od kojih su sačinjene bipolarne skale procene. U drugom preliminarnom istraživanju izdvojeni su stimulusi, tj. setovi od 12 japanskih i 12 srpskih arhitektonskih objekata (eksterijera i enterijera). Setovi su sastavljeni tako što je prvo definisan skup japanskih objekata, a onda su u Srbiji fotografisane scene koje su im bile fizički slične. Svi stimulusi su formalno bili minimalistički (ornamenti su bili redukovani, površine su bile ravne, ahromatske, betonske ili drvene, prostori su bili pretežno prazni i sl.). U glavnom eksperimentu 21 srpski ispitanik (Beograd) i 20 japanskih ispitanika (Kjoto) procenjivalo je 24 stimulusa na 12 skala. Faktorska analiza procena izdvojila je tri faktora: Lepota (lepo, prijatno), čvrstoća (čvrsto, trajno) i Složenost (složeno, puno). Analiza varijanse pokazuje da oba uzorka ispitanika procenjuju japanske objekte kao lepše i čvršće od srpskih objekata. Interakcije i post hoc testovi ukazuju na izvesnu kulturnu pristrasnost ispitanika: japanski ispitanici procenjuju japanske objekte kao lepše nego srpski ispitanici, a srpski ispitanici procenju srpske objekte kao čvršće nego japanski ispitanici. Takođe, srpski ispitanici procenjuju japanske objekte kao složenije od srpskih objekata, dok su za japanske ispitanike obe kategorije objekata podjednako složene. Rezultati ovog istraživanja pokazuju da su oba faktora, karakteristike objekata i kultura, značajni činioci subjektivnog doživljaja. Pri tome, sami objekti određuju globalnu raspodelu utisaka (npr. japanski objekti su lepši od srpskih u obe kulture), dok kultura deluje kao „lokalni“ faktor pristrasnosti (npr. japanski ispitanici daju više ocene lepote japanskim objektima).
Sažetak
Kulturno nasleđe ima važnu ulogu u promovisanju lokalne kulture i tradicije i njegova zaštita predstavlja jedan od osnovnih kriterijuma pri planiranju daljeg razvoja područja. U tom kontekstu, kulturno nasleđe postaje ključni pokretač razvoja, turistički atraktor, koji utiče na ekonomsko i socijalno poboljšanje nekog područja, uz istovremenu brigu o ekološkoj zaštiti okruženja. Usaglašavanje dva pravca ‒ zaštite i razvoja ‒ predstavlja osnovu planiranja prilikom daljeg oblikovanja karaktera mesta istaknutih predela i ambijenata. Zaštita kulturnog predela Brankovine, kao jednog od najznačajnijih kulturno-istorijskih spomen-kompleksa na teritoriji Srbije, podrazumeva integralnu zaštitu svih objekata sa okruženjem. Nedovoljno razvijena svest o značaju kulturnog nasleđa Brankovine kao pokretača razvoja ogleda se u izostanku planskih dokumenta i jasno definisanih programa i mera kojima bi se osigurali uslovi za dalji razvoj i zaštitu, što predstavlja stalnu pretnju opstanku ovog značajnog nasleđa. Sa porastom svesti o klimatskim promenama i njihovim vidljivim posledicama, primena mera zaštite je veoma značajna, pogotovo kod kulturnog nasleđa, zbog složenosti zaštite istorijskog kompleksa i posebnih ambijentalnih kvaliteta. Plan generalne regulacije za deo naseljenog mesta Brankovina usvojen 2015. godine, pored programa razvoja ovog područja i planiranja novih sadržaja primerenih značaju prostora, posebnu pažnju je posvetio problemu ugroženosti od posledica klimatskih promena.
Abstract
Cultural heritage plays an important role in promoting the local culture, while the tradition and its protection are among the main criteria in planning further development of an area. In this context, cultural heritage becomes a key driver of development as tourism attractor, affecting the economic and social enhancement of the area and at the same time playing an important role in the environmental protection. Harmonizing and putting together the two directions – the protection and development, provides a basis for building a unique character of these areas.
The protection of the cultural landscape of Brankovina, one of the most important cultural-historical memorial complexes in the territory of Serbia, requires an integrated and comprehensive protection of all its structures along with the environmental protection. Insufficiently developed awareness of the importance of the cultural heritage of Brankovina as a driver of development is reflected in the deficiency of the relevant planning documents, clearly defined programs and measures that are needed for its further development and protection. With an increase of awareness about climate change and its visible consequences, the development and implementation of these protection measures become even more important, especially in the cultural heritage, due to the complexity of interventions related to the protection of the historical complex and due to specific environmental quality. The General Regulation Plan for the Inhabited Part of Brankovina was adopted in 2015. In addition to the general development program for the area and planning of a new development in accordance with the area-specific features, a special attention was also given to the potential threats and vulnerability to the effects of climate change.
Sažetak
Dvotrakt je tip stambenog sklopa koji je karakterističan za višeporodično stanovanje. Odlikuje se sa dva blisko i paralelno postavljena stambena trakta, koji dele zajedničke stepenišne i liftovske komunikacije, najčešće upravno postavljene u odnosu na pravac pružanja traktova. Primarne stambene prostorije su po pravilu, gotovo uvek orjentisane prema spoljnim fasadama objekta, dok su sekundarne orjentisane prema otvorenom, atrijumskom međuprostoru između traktova. Prvi realizovani tip dvotrakta u Srbiji je izveden 1957. godine u Beogradu, po projektu arh. Milorada Macure, nakon čega se javlja čitav niz varijacija ovog sklopa i to najvećim delom kao posledica funkcionalnog istraživanja i eksperimentisanja na arhitektonskim konkursima, koji su bili veoma popularni tokom druge polovine XX veka u Srbiji. Iako je u Srbiji (najvećim delom u Beogradu), po principu dvotrakta, realizovan veći broj stambenih blokova i pojedinačnih objekata, ovaj fenomen do danas u habitološkom i istoriografskom smislu nije značajnije istraživan. Stoga će u ovom radu biti više reči o okolnostima nastanka i razlozima njegove široke primene u stambenoj arhitekturi u Srbiji. Cilj rada je da se proveri teza po kojoj je projektovanje dvotrakta bila aktuelna tema tokom druge polovine XX veka u Srbiji, čija primena u većini realizovanih slučajeva nije bila u skladu sa osnovnim principima orjentacije dvotraktnog sklopa u prostoru, kao i da se istraži razlog zbog čega je dvotraktni sklop primenjivan u većem broju baš u Srbiji.
Abstract
Double-tract is a type of residential unit which is characteristic of multiple-family residences. It is characterized by two closely and parallelly placed residential tracts, sharing a common staircase and lift communication, most often set normally in relation to the direction of tracts. Primary residential areas are, by rule, almost always oriented towards outer facades of the object, while secondary areas are oriented towards open, atrium interspace between the tracts. The first type of double-tract unit was built in 1957 in Belgrade by architect Milorad Macura, followed by a variation of this unit, mostly as a consequence of functional research and experimenting in architecture competitions, which were very popular during the second half of XX century in Serbia. Although in Serbia (and mostly in Belgrade), a large number of residential blocks and individual objects used double-tracts, this phenomenon has not been more significantly explored until now, either in habitology or historiography sense. This is why this paper will focus on the circumstances of its emergence and the reasons for the wide use of double-tract units in residential architecture in Serbia. The aim of the paper is to check the thesis claiming that the design of double-tract was a topic present in the second half of XX century in Serbia and whose use in most cases was not in accordance with the basic principles of orientation of double-tract unit in space, as well as look into reasons why double-tract unit was widely used in Serbia particularly.
Abstract
Serbia contains a large amount of immovable cultural properties which protection is regulated by law, strategic documents and rules pertaining to this field. The exact situation in the field is often specific and has to be solved from case to case. For example, an urban plan for the cultural and historical complex of Brankovina – the immovable cultural property of exceptional importance, has never been developed. Considering the importance of the locality, any construction activities in a wider area have been forbidden by a special document. This has brought many problems in the use of space and has also led to illegal construction and stagnation in the development of the settlement, as well as made the construction of public and utility facilities impossible. After the decision to develop a plan of general regulation was made, the next step was to create a program for the development of this area and provide spatial, economic and functional conditions that would enable future development and protection of this area and normal subsistence of local population, along with solutions for necessary infrastructure. The paper presents investigations of the current situation and gives guidelines for future development, which implies local economic recovery, protection and restoration of buildings, possibility to develop tourism of small economies and cultural tourism offer. The Plan especially deals with the reconstruction of protected cultural properties based on bioclimatic principles and principles of energy efficiency and ecologically sustainable development.
Abstract
Systems for sustainability assessment of buildings and surroundings (LEED, BREEAM, CASBEE, DGNB, Green Star) in more or less direct way, takes into account factors of interaction between buildings and neighborhoods. System which most directly shows the correlation between the achieved quality and conditionality between buildings and surroundings is the system developed in Japan, the CASBEE system. The measure of sustainablity in this system is expressed in Building Environmental Efficiency (BEE) as an indicator which is based on the results of separate scores obtained for quality and load reduction. Higher values of BEE indicate a high level of sustainability of the subject building.
Sažetak
Pojam ”beogradskog stana” se vezuje za dva vremenska perioda i fenomena: a)koncept organizacije stana u višeporodičnim stambenim zgradama u Beogradu između dva svetska rata (1918-1941) i b)aktivnosti ”beogradske škole” arhitekture, formirane tokom 60-ih i 70-ih godina XX veka. Da bi se određeni koncept organizacije stana mogao nazvati ”beogradskim”, neophodno je ima jasno određene karakteristike po kojima se izdvaja od ostalih tipologija stanova nastalih u neposrednom okruženju, ili da je takav koncept organizacije stana ponikao u Beogradu, pa se zatim dalje proširio. Do danas nije istraženo i pojašnjeno u čemu se ogledaju karakteristike ”beogradskog stana”, s’ obzirom na to da je u naučnoj literaturi označen kao kreativan i autentičan tip organizacije stana u višeporodičnom i kolektivnom stanovanju. U istraživanju su razmatrani tipovi karakterističnih koncepcija prostornih organizacija stanova nastalih u dva perioda, od 1918. do 1941. godine i od 1960. do 1975. godine. Cilj istraživanja je da se potvrdi teza o postojanju autentičnih koncepcija beogradskog stana, koje su se javile u pomenutim periodima.
Abstract
The term „Belgrade apartment“is related to two periods and two phenomena: a)the concept of apartment in multiple-family buildings in Belgrade between the two world wars (1918-1941) and b)activities of „Belgrade School“ of architecture, formed during the 60’s and 70’s of the twentieth century. In order for a certain concept of apartment organization to be called „Belgrade“, it had to have clearly defined characteristics which set it apart from other typology of apartments built in its immediate surroundings, or it had to be created in Belgrade, and then spread further. Until today it has never been researched or explained what these characteristics of „Belgrade apartment“ were, as it has been defined in scientific literature as a creative and an authentic type of apartment organization in multiple-family buildings in collective housing. The research discussed types of characteristic concepts of room organizations in apartments built during the two periods, from 1918 to 1941 and 1960 to 1975. The aim of the research was to prove the hypothesis on the existence of the authentic concepts of Belgrade apartments which were designed in the mentioned periods.
Uvod
Kada se pominje termin ekspresionizam u arhitekturi i drugim umetnostima, opšte je prihvaćeno mišljenje da je u pitanju stilski pravac koji je nastao u severnoj Evropi (posebno u Nemačkoj i Holandiji) oko 1905. god. i da je trajao do kraja treće decenije XX veka. Međutim, kritičari poput Herberta Rida (Herbert Read), Gila Perija (Gill Perry) i dr. smatraju da je ekspresionizam, poput realizma i idealizma, stalni, temeljni činilac u svim umetnostima i da u različitim pojavnim oblicima, periodično, postaje evidentan tokom istorije arhitekture i umetnosti. Aspekt fenomenologije ekspresionizma u arhitektonskoj kulturi Srbije u potpunosti je zapostavljen, jer je uvreženo mišljenje u nauci da ekspresionizam nije imao značajnijeg uticaja na arhitekturu u Srbiji. U ovom tekstu biće prikazani intervjui sa renomiranim srpskim arhitektima (Spasojem Krunićem, Mariom Jobstom, Aleksandrom Spajićem, Branislavom Mitrovićem, Vasilijem Milunovićem, Predragom Ristićem, Mihailom Čankom i dr.) za čija dela se smatra da poseduju elemente ili naznake ekspresionističkog stvaralaštva. Intervjui predstavljaju deo uvodnih istraživanja i u neposrednoj su vezi sa doktorskom disertacijom Ekspresionizam u arhitekturi XX veka u Srbiji. Prilikom formulacije pitanja vođeno je računa o sledećim aspektima: a) da se ispitanicima ne sugeriše odgovor, kako bi informacije bile spontane i verodostojne, b) da se istraže kriterijumi koji ukazuju na postojanje ekspresionističkih elemenata i stavova u autorskom izrazu ispitanika, v) da se razmotri na koji način ispitanici tumače osnovne estetske kategorije ekspresije, ekspresivnosti i ekspresionizma. Odgovori na pitanja trebalo bi da pruže informacije o postojanju i tumačenju ekspresionizma u arhitekturi Srbije sa aspekta arhitekata kao stvaralaca.
Sažetak
Pojmovi ekspresija, ekspresivnost i ekspresionizam predstavljaju ključne termine na kojima je zasnovano savremeno arhitektonsko i umetničko stvaralaštvo. Iako se radi o suštinskim estetskim kategorijama, tumačenje ovih pojmova je nejasno definisano u naučnim i teorijskim tekstovima. Kada se pominje termin ekspresionizam, najčešće se misli na stilski pravac u arhitekturi i umetnostima koji je nastao i trajao početkom XX veka u severnoj Evropi (posebno u Nemačkoj i Holandiji), kod koga su stvaraoci iskrivljavali stvarnost kroz preterivanje i energične poteze, a sve sa ciljem izražavanja unutrašnjih vizija, ideja ili emocija. Međutim, savremene teorijske rasprave u umetnostima i arhitekturi ukazuju na pojavnost ekspresionizma i u drugim vremenskim periodima i kontekstima. Osnovni cilj teksta je kritički diskurs međuodnosa estetskih kategorija ekspresije, ekspresivnosti i ekspresionizma, preispitivanje njihovog mesta i uloge u sistemu vizuelnog izražavanja, kao i provera polazne hipoteze u istraživanju po kojoj je ekspresionizam u arhitekturi radikalna stvaralačka tendencija sa izraženim kolerično-sangviničnim karakteristikama.
Abstract
The concepts of expression, expressiveness and expressionism present the key terms on which contemporary architectural and artistic works are based. Although these are essential esthetic categories, the explanations of these concepts are not clearly defined in scientific and theoretical texts. When the term expressionism is mentioned, it often implies the stylistic direction in architecture and the arts, which was created and lasted until the beginning of the XX century in northern Europe (especially in Germany and the Netherlands), and in which the artists have twisted the reality with exaggerated and energetic strokes to express their inner visions, ideas or emotions. However, contemporary theoretical discussions in the arts and architecture point to the manifestation of expressionism in other periods and contexts as well. The basic aim of the text is a critical discourse of interrelations among esthetic categories of expression, expressiveness and expressionism; reexamination of their positions and roles in the system of visual expression, as well as the examination of the starting hypothesis in research, according to which expressionism in architecture is a radical creative tendency with distinctive choleric-sanguine characteristics.
Sažetak
Cilj istraživanja bio je da izdvoji bazične dimenzije doživljaja ekspresivnosti u arhitekturi. Ekspresivnost je definisana preko dva skupa svojstava koja čine jedinstveni izraz arhitektonskog objekta. Prvu grupu čine objektivna svojstva, kao što su forma (npr., pravougle, oble forme i sl.), boja (tople, hladne boje, šarenilo i sl.) složenost, pravilnost itd. Druga grupa obuhvata svojstva koje subjekt pripisuje arhitektonskom delu, kao što su agresivnost, opuštenost, prijatnost i sl. U eksperimentu je učestvovalo 40 ispitanika (20 arhitekata i 20 ne-arhitekata). Ispitanici su na 30 sedmočlanih bipolarnih skala procenjivali 20 fotografija arhitektonskih objekata. Skale i stimulusi su definisani u preliminarnoj studiji. U ovoj studiji izdvojeni su (a) bazični deskriptori kojima se u arhitektonskoj literaturi najčešće opisuje eksperesivnost, kao i (b)predstavnici arhitektonskih stilova različite ekspresivnosti. Matrice procena organizovane su po Ozgudovoj string-out metodi (matrice za pojedinačne stimuluse nizane su jedna ispod druge). U analizi glavnih komponenti uz Varimax roticiju ekstrahovana su četiri faktora: 1. Agresivnost (najzasićenije skale: agresivno, napeto, grubo i sl.), 2. Regularnost (pravilno, ravno, prave linije i sl.), 2. Boja (šareno, jarke boje, tople boje i sl.) i 4. Estetika (lepo, zanimljivo, prijatno i sl.). Prvi i čevrti faktor referiraju na subjektivne dimenzije ekspresivnosti (agresivnost i estetika), dok se drugi i treći odnose na objektivne dimenzije (boja i regularnost). Da bismo ispitali grupisanje 20 arhitektonskih objekata po sličnosti profila procena na ovim dimenzijama ekspresivnosti, uradili smo K-means klaster analizu (vrednosti na dimenzijama dobijene su uprosečavanjem po tri najzasićenije skale). U soluciji sa dva zadata klastera objekti su se ravnomerno rasporedili (10 po klasteru). Prvi klaster smo nazvali „Kolerični“. On obuhvata objekte koji su procenjeni visoko na Agresivnosti i Boji, a nisko na Regularnosti. Drugi klaster smo nazvali „Flegmatični”. Njega čine objekti koji su procenjeni nisko na Agresivnosti i Boji, a visoki na Regularnosti. Objekti u oba klastera imali su visoke procene na Estetici. Rezultati ovog istraživanja sugerišu da se ekspresivnost arhitektonskih objekata može predstaviti preko profila izraženosti četiri bazične dimenzije (agresivnost, regularnost, boja i estetika) i da se na najoštijem planu mogu izdvojiti dva oblika ekspresivnosti – „kolerični” i „flegmatični”.
Abstract
This paper shows the research results regarding the possibilities of bioclimatic and energy reconstruction of residential areas in the villages of Serbia. The principles of the traditional residential buildings built in the different regions (mountains, lowland, and hilly terrains) of Serbia have been investigated together with a work methodology related to the potentials of reorganizing the houses along with the reconstruction of residential and auxiliary facilities regarding energy efficiency and use of renewable energy sources. Based on a detailed study of the contemporary rural way of life, the subject of this paper is to explore the building methods of reconstruction for the existing houses, which includes a system of basic principles and spatial solutions based on specific typological ground features. This procedure involves a detailed analysis of the regional characteristics of each area in order to create an appropriate environmental context for the set of standard housing model proposals. Climatic, geological, biological and aesthetic aspects of design, respecting the principles of traditional architecture, involve appropriate types of structural and foundation systems.
Sažetak
Oslanjajući se na stavove poznatog umetničkog kritičara Herberta Rida (Herbert Read), po kome realizam, idealizam i ekspresionizam nisu posebni pravci u umetnosti, već predstavljaju stalne osnovne činioce u svim umetnostima, u ovom radu se razmatra mogućnost postojanja elementarnih stvaralačkih opredeljenja i u arhitekturi. Polazeći od osnovnih vidova opažanja i predstavljanja sveta oko nas, putem komparativne analize i primera iz drugih oblasti, izložena je teza da bi adekvatan pandan Ridovim osnovnim činiocima u umetnosti – realizmu, idealizmu i ekspresionizmu, u arhitekturi bili pojmovi mimezisa (mimikrije), asocijativnosti i ekspresije. U zavisnosti od društveno-političkih, kulturno-istorijskih i drugih okolnosti, neki od ovih činilaca s vremena na vreme izlaze na površinu i zaogrnuti miljeom vremena, javljaju se u nekom novom ili starom obliku, koji možemo prepoznati kao umetnički pravac ili stil.
Abstract
The concepts of expression, expressiveness and expressionism present the key terms on which contemporary architectural and artistic works are based. Although these are essential esthetic categories, the explanations of these concepts are not clearly defined in scientific and theoretical texts. When the term expressionism is mentioned, it often implies the stylistic direction in architecture and the arts, which was created and lasted until the beginning of the XX century in northern Europe (especially in Germany and the Netherlands), and in which the artists have twisted the reality with exaggerated and energetic strokes to express their inner visions, ideas or emotions. However, contemporary theoretical discussions in the arts and architecture point to the manifestation of expressionism in other periods and contexts as well. The basic aim of the text is a critical discourse of interrelations among esthetic categories of expression, expressiveness and expressionism; reexamination of their positions and roles in the system of visual expression, as well as the examination of the starting hypothesis in research, according to which expressionism in architecture is a radical creative tendency with distinctive choleric-sanguine characteristics.
Abstract
This paper considers the possibility of implementing the customary rules of construction and organization of the Rajac wine cellars, as well as whether and to what extent they have been implemented so far. Wine cellars of the village of Rajac are a unique example of ethno-architecture in the Republic of Serbia and its surrounding. They are under the protection regime as a rare spatial cultural-historical entity, i.e. cultural property of exceptional importance to Serbia. The paper analyzes various elements of spatial development and structure, as well as specific characteristics of construction carried out by migrant workers. Considering that customary rules of construction are found in some other complexes of folk architecture in the immediate and broader surrounding of the Republic of Serbia (Korčula, Dubrovnik and Ilok in the Republic of Croatia), it has been indicated, based on comparative analysis, that it is possible that the same rules as those implemented during the foundation and development of the Rajac wine cellars have also been implemented later during their renovation by introducing new architectural principles through characteristic way of construction of Macedonian craftsmen-builders – migrant workers.
Sažetak
Rajačke pivnice su autentičan primer etno-graditeljstva u Srbiji i šire. Nalaze se pod strogim režimom zaštite, kao raritetna prostorna kulturno-istorijska celina, tj. kulturno dobro od izuzetnog značaja. U okviru ove monografije prikazana je urbanistička i arhitektonska analiza prostorne celine Rajačkih pivnica, analizirani su metodi i tehnike projektovanja u kontekstu zaštićene celine i preporučena su konkretna načela i pravila gradnje i uređenja za potrebe revitalizacije i razvoja Rajačkih pivnica. Izložena su različita polazišta i metode, počev od opštih načela službi zaštite, preko običajnih pravila kao specifičnog vida narodne metodologije građenja, pa sve do savremenih projektantskih tendencija. Kroz prostorno-programsku analizu lokacije, putem arhitektonsko-urbanističkih modela i primenom optimalnih metoda projektovanja – mimezisa, asocijativnosti i ekspresije, razmotrene su mogućnosti potencijalnog građenja u rajačkom kompleksu, s ciljem njihove zaštite, obnove i daljeg razvoja. Na kraju su date konkretne preporuke, kada i koji od predloženih metoda projektovanja se može primeniti i kakvi se efekti mogu očekivati u slučajevima projektovanja uz prostornu kulturno-istorijsku celinu, ali i uz druga kulturna dobra i ambijente od značaja.
Abstract
The Rajac wine cellars are an authentic example of ethno-architecture in Serbia and the region. They are under a strict protection regime as a rare spatial cultural and historical entity, namely, a cultural heritage of exceptional importance. Within the Monograph, an urban planning and architectural analysis of spatial entity of Rajac wine cellars is presented. Design methods and techniques in the context of protection of the entity are analyzed, as well as specific principles and rules of construction and development for the needs of revitalization and further development of the Rajac wine cellars. Different starting points and methods are presented, from general principles of protection services, through customary rules as a specific form of folk construction methods, to the tendencies in the contemporary design. Through a spatial program analysis of the location, using architectural and urban planning models and implementing the optimal design methods – mimesis, associativity and expression, the possibility of potential building in the Rajac complex, aiming at its protection, renovation and development, is also considered. Finally, concrete recommendations are given concerning when and which of the suggested design methods could be applied and what effects of designing in the areas adjacent to the spatial cultural and historical entity, but also near other cultural heritage and ambiences of importance, may be expected.
Sažetak
Predmet rada magistarske teze je kompleks Rajačkih pivnica, koji je jedinstven primer etno-graditeljstva u Srbiji i šire. Rajačke pivnice se nalaze pod strogim režimom zaštite, kao raritetna prostorna kulturno-istorijska celina, tj. kulturno dobro od izuzetnog značaja. Tokom rada izvršena je arhitektonsko-urbanistička analiza prostorne celine, istraženi su metodi i tehnike projektovanja u kontekstu zaštićenih celina i preporučena konkretna načela i pravila gradnje i uređenja za potrebe revitalizacije i razvoja Rajačkih pivnica. Analizirana su različita polazišta i metode, počev od opštih načela službi zaštite, preko običajnih pravila, kao specifičnog vida narodne metodologije građenja, prikazane su savremene projektantske tendencije i aktuelni primeri intervencija u zaštićenim sredinama u Srbiji i okruženju. Kroz prostorno-programsku analizu, putem arhitektonsko-urbanističkih modela i primenom optimalnih metoda projektovanja – mimezisa, asocijativnosti i ekspresivnosti, razmotrene su mogućnosti građenja u Rajačkom kompleksu, s ciljem njihove obnove i daljeg razvoja. Na kraju su date konkretne preporuke, kada se i koji od predloženih optimalnih metoda projektovanja može koristiti i kakvi se efekti mogu očekivati u slučajevima projektovanja uz zaštićenu prostornu kulturno-istorijsku celinu, ali i uz druga kulturna dobra i ambijente od značaja.
Abstract
The topic of Graduate thesis was revitalization of the Rajac pivnica’s (Rajac’s winaries) complex. The complex is the unique example of an ethnic building craftsmanship in Serbia and beyond, and it is under strict government protection as a rare spacial planning cultural and historical whole, i.e. cultural heritage of the significant architectural value. The purpose of this thesis was to examine the vernacular architectural style and construction techniques specific for the Rajac pivnica’s complex and develop a set of building and planning guidelines for its revitalization. The proposed guidelines were developed within the framework of Serbia’s building codes and the most current regional architectural and urban planning revitalization approaches for the historic sites under protection. In addition, spacial-programming analysis using the architectural-urbanism models and the application of the optimal designing methods, mimesis, association, and expressivnes, revealed the potential for further development in Rajac pivnica’s complex with the goal of it’s revitalization. The thesis offers recommendations on the use of the optimal design methods appropriate for Rajac pivnica’s complex and their application and effects on development within other historical complexes and cultural heritage sites under protection.
Sažetak
Konstituisanje prostora nije samo pitanje njegove prostorno – fizicke pojavnosti, pa pomeranje arhitekture u teorijsko i filozofsko polje, kao širi kontekst njenog eksperimentalnog i teorijskog
delovanja, negira jasne granice između mišljenja, istraživanja i ostvarene forme. Shvaćena kao operativni sistem, proces i strategija izvan granica tipološih oblika, arhitektura pejzaža u ovom slučaju prestavlja eksperimentalnu i teorijsku platformu prelaska arhitekture u formu neposredne okoline, rezultirajući modelom ukroćene tj. stvorene topografije. Predmet rada je ispitivanje metodološkog postupka disperzije ili razgradnje objekta unutar prirodnog konteksta, koji u osnovi postaje ritam, sekvenca, kolizija, suprotnost, pa tako fizički okvir postaje preduslov za nastanak imaginarne granice. Osnovi istraživanja pripada dijalog između unutrašnjeg prostora kuće i okruženja, koji predstavlja oblikovni kod ili zapis gradacije unutar mreže arhitektonsih i prirodnih elemenata, dok nivelacione veze kao oblik i trag, materijalizuju specifičnu teksturu takvih relacija. Tkanje koje objedinjuje metodologiju, zapis i likovni kod, na taj način prelazi u prostorni izraz koji vezuje elemente u celinu, a u konačnom ishodu istkane arhitekture, raspoznaje se ljudska ruka ali i snažno usmeravanje od strane prirode. Reč je o postupku u kome je nastajanje arhitektonske forme samo zamrznuti momenat procesa, čime se otvara mogućnost za uspostavljanje relativne vrednosti same forme u odnosu na pejzaž iz kojeg je razvijena.
Abstract
Constitution of space is not just a matter of its spatial – material representation. Therefore moving architecture in the field of theory and philosophy, as the wider context of experimental and theoretical action, exclude distinct boundaries between thinking, researching and realized form. Considered as operative method, process and strategy beyond topological clauses, landscape architecture here presents an experimental and theoretical platform of architecture transforming into surrounding form, resulting with subdued, i.e. artificial topography. This paper aims to investigate a methodological procedure of object dispersion involved in nature context, that basically becomes a rhythm, sequence, collision, contrast, so that physical border appears as a precondition of its imaginary contour. The cornerstone of the survey is dialogue between inner and outer space, presenting a formative code (i.e. script) of gradation inside network where natural and artificial cross-fertilize, so nivelation liaisons as both shape and trace materialize particular texture of such relations. Fabricating process contained of methodology, script and figurative code, there evolve in spatial form gathering all elements, and as a result, fabricated architecture, human traces and nature signs can be clearly recognized. This method presents architectural form as a frozen part of the process responsible for inducting relative qualities of the form itself in relation to landscape from which rises.
Sažetak
Poslednjih 15 godina u urbanim sredinama širom Evrope sve je veća primena fotonaponskih (PV) sistema. Implementacija PV sistema u projektovanju i izgradnji objekata postaje deo standardnih aktivnosti u razvoju gradova. Postoje i značajne prepreke za primenu ovih sistema, koje su evropske države prevazišle, a tiču se pre svega legislativnog okvira koji reguliše ovakvu vrstu projekata, a zatim i načina njihovog fi nansiranja. Kroz primere evropskih gradova i sdudije slučaja (case study) gradova Gelsenkirchena u Nemačkoj, Gleisdorfa u Austriji i Liona u Francuskoj, rad nastoji da ukaže na pozitivne ekonomske i ekološke efekte ovakvog načina dobijanja energije i ukaže na značajnije promene u pristupu i načinu planiranja novih delova grada,
važnoj ulozi eksperata, edukaciji stručnjaka, učešću javnosti i ulozi lokalnih vlasti u implementaciji ovih projekata. Osim toga, na osnovu inostranih primera u radu su date smernice za primenu ovakve vrste projekata kod nas. Prikazan je projekat solarne fotonaponske elektrane urađen za Skupštinu opštine Vračar u Beogradu. Rad predlaže mere i akcije (od edukacije do finansiranja) koje bi pomogle u realizaciji ovakve vrste projekata u Srbiji.
Abstract
Photo-voltaic systems have seen an expansion of their application in the past 15 years. Implementation of these systems becomes one of the standard activities in the urban design and development processes. On the other hand, there are considerable constraints for the application of photo-voltaic systems, mainly in the legislative area, which regulates the implementation and financing of these projects. These problems have been overcame successfully by many European countries. This paper tries to point to some positive economic and ecological effects of these energy systems and present a change of the approach to design of new city districts. Some other issues, presented in this paper are the: importance and education of experts, participation of public and local government. The method of this paper is the presentation of positive examples of European cities and their case studies. Some of the cities are Gelsenkirchen (Germany), Gleisdorff (Austria), Lion (France). Based on those experiences, the paper proposes guidelines for the local application of these projects. An example of the solar photo-voltaic plant for the Municipality of Vračar in Belgrade is presented in detail. The paper proposes measures and actions (from education to financing) which would help in realizations of similar projects in Serbia.
Sažetak
Regionalni koncept zaštite životne sredine i upravljanja otpadom u Srbiji predstavlja novi način intervencije u prostoru, kojim se omogućuje integralno sagladavanje stanja parametara životne sredine. Ovim putem se, za razliku od dosadašnjeg decentralizovanog rešavanja problema upravljanja otpadom i otklanjanja posledica zagađenja životne sredine, nastoji formirati katastar zagađivača za ceo region. Na osnovu ove baze moguće je determinisati ne samo lokalne uticaje pojedinih objekata (industrijska postrojenja, deponije ili drugi izvori zagađivanja), već i njihove eventualne uticaje na susedne opštine, regione i celu zemlju. Stanje životne sredine i upravljanja komunalnim otpadom na teritoriji opština Južnog Pomoravlja, kao značajnog regiona u Srbiji, direktno je uzrokovano nizom faktora, među kojima je najznačajniji ekonomski, koji deluje izrazito degradirajuće na životnu sredinu (industrijski pogoni su predstavljali velike zagađivače u prethodnom periodu, budući da nisu imali ni najosnovnije mere zaštite životne sredine, a otpad su odlagali na smetlišta). S druge strane ekonomski faktori (nizak nivo zaposlenosti, nerazvijenost industrije u toku poslednjih 5 do 10 godina) su se i pozitivno odrazili na životnu sredinu i prirodne vrednosti, budući da nije bilo direktnog zagađenja. Tema ovog Rada je definisanje preporuka za bolju organizaciju na nivou regiona u oblasti zaštite životne sredine i upravljanja otpadom, a upravo na primerima opština Jablaničkog i Pčinjskog okruga, tj. Južnog Pomoravlja.
Abstract
Regional concept of environmental protection and waste management represents a new methodology in spatial interventions which enable an integral view of all of the environmental parameters. In this way, contrary to the prevailing decentralized methodology of environmental protection and negation of the pollution aftereffects, it is recommended to form a unified database of main pollutants for the whole region. This database enables impact detection of specific factors (industrial facilities, waste dumps and other pollutants) on a scale which transcends to neighboring municipalities, regions, or the overall country. The state of the environment and waste management in the South Morava region is directly impacted by an array of environmentally degradable factors, with economics being the most prominent one (industrial facilities, which represented the main pollutants in the past, applied little, if any, regard to the environmental protection, dumping their waste on improvised, unprotected waste dumps). On the other hand, low level of employment, rudimentary industrial technology made positive environmental effect in the past 5 to 10 years, because of lack of direct pollution. The subject of this paper will be based on recommendations for better organization on regional level in the environmental and waste management field, and based on examples from Jablanica and Pčinja district, which are located in the South Morava region.
Sažetak
Arhitektura u susretu vizije i realnosti, kao način prikazivanja kritičkih alternativa građenom okruženju, otvorena za mogućnosti izvan svakodnevnice, poziva na eksperiment jedanaestom Internacionalnom izložbom arhitekture. Istraživanja u arhitekturi koja ne rešavaju probleme, već ih pokreću i artikulišu, preispituju realnost sa aspekta umetnosti, filma, tehnološkog imperativa i pejzaža i ukazuju na mesto gde se sreću praksa i utopija. Arhitektura izvan progresije stilova, funkcionalnih imperativa i kontekstualne tišine predstavlja temu Venecijanskog bijenala.
Abstract
Architecture in-between vision and reality, as a way of presenting critical alternatives to the built environment, open to possibilities beyond the everyday, encourage experimentation with the 11th International Architecture Exhibition. Experiments in architecture that do not solve problems, but articulate and think of them, challenge the reality referring to art, film, technologies and landscape and lead to the place where utopia and practice converge. Architecture that is separated from the progression of styles and demands of functional efficiency or contextual silence
is the theme of Biennale di Venezia.
Sažetak
Modeli konceptualizacije arhitekture stanovanja, posmatrani u rasponu univerzalne zakonitosti prostornih konstanti moderne i vizuelizacije koja apsorbuje aktuelnost vremena, preispituju mogućnosti novih pristupa temi stanovanja. Arhitektura ne kao unapred definisan rezultat, već kao proces koji je otvoren i evolutivan u svakoj tački projektantskog postupka, postaje transformacija formalnih kategorija moderne planimetrije, pa fenomen stanovanja posmatramo između značenja forme i koda, tipoloških i topoloških odrednica. Arhitektura stanovanja predstavljena kao medijum reaktivnih mehanizama umesto univerzalne istine, gradi poligon istraživanja načina uvođenja novog koncepta prostora i vremena u pejzaž konvencionalno postavljenih prostornih granica.
Abstract
Conceptualized housing models, surveyed between general rules of modern space conventions and present time visualization, reconsider potentials of new housing premises. Architecture not as a result in advance, but a process that is opened and evolvable in any phase of the design method, become a transformation of formal modern planimetry categories, so housing scrutinized here is put between form and code, typo-logical and topological margins. Housing as a medium of reactive mechanisms, rather than a norm, generate a research area based on adaptation process of new space-time concept in conventionally built and enclosed landscape.
Sažetak
Strategija razvoja saobraćajnog sistema zasnovana na proceni i koordinaciji prostornih i funkcionalnih potencijala regiona, obrazuje mrežu komunikacija kao ilustraciju kretanja ukupnih socijalnih potreba, ekonomskog progresa i politike razvoja. TGV sistem predstavlja najvažniju manifestaciju strateškog opredeljenja razvoja Francuske, kreirane globalnim zahtevima vremena, a ostvarenu planiranim, kontrolisanim umrežavanjem lokalnih mogućnosti sredine. Najviša ambicija realizacije projekta razvoja železnice visokih brzina predstavlja nova linija Mediteranee na relaciji Marsej – Lion, odražavajući sveukupni iskorak brzine, tehnologije, konstrukcijske estetike i arhitekture.
Abstract
Strategy of transport system development based on real estimate of spatial and functional region possibilities, creates a communication web as an illustration of whole social needs trend, economical progress and planning policy. TGV system is considered as significant direction of France region development, designed by global time demands but proceeded by connecting local level potentials. The highest ambition in railway development project is Mediterranean line, linking Marceille – Lyon, demonstrating a step beyond speed limit, technological aesthetic and architecture.
Sažetak
Neizgrađeni gradski prostor, najvažnija je kategorija građenja i nosilac kvaliteta sredine. U njemu se očitava i proverava značenje utisnutih oblika, ostvaruje i usmerava karakter događaja, odzvanja u svesti kao estetski okvir sume društvenih i kulturnih činjenica. Prenamena postojećih neprofitabilno korišćenih gradskih površina i kompleksa u sklopu vojnih baza, industrijskih pogona, privrednih celina, jedna je od ključnih manifestacija procesa tranzicije i podrazumeva široki socio-kulturološki pristup sagledavanja različitih aspekata egzistencije takvih prostora i njihovog preoznačavanja. Proces adaptacije nefleksibilnih prostornih obrazaca i introvertnih, sakrivenih urbanih potencijala u pravcu svrsishodnog formulisanja i usmeravanja budućih aktivnosti, pripada kontekstu savremenih potreba razvoja grada, oživljavanja i unapređivanja raspoloživih urbanih i prostornih potencijala. Negativ građenog okvira kao set autonomnih priča izdvojenih iz ukupnog, predstavljaju osnovni pogon, pravac i diskurs razvoja grada: svojevrsno i živo uobličena realnost – pasaži, urbane niše, unutrašnja dvorišta, prolazi, parkovi, predstavljaju talog događaja, mentalne slike života grada izvan kulisa, mesta iskustva i saznanja… predstavljaju citate grada i njegovu posledicu. Umrežavanje otvorenih prostora – transformacija unutarblokovskih ambijenata u javne prostore određuje način i putanju preusmeravanja težista događaja u složenom procesu stvaranja održivog mehanizma kontinuiteta i komunikacije.
Abstract
Unbuilt city space is the most important structural entity and relevant measure of environmental qualities, which reflects meaning of existing shapes and determines development direction and aesthetic purpose of entire social and cultural context. Functional transformation of ungratefully used military or industrial city areas, is the key point in transition process which considers wide range of social and cultural possibilities in a way of examining their existence and redefining. Adaption of inflexible spatial patterns or hidden urban potential in order to increase future activities, is contained in context of current city development, reviving and improving phase of urban and space potential. Unbuilt space is a unique urban sequence with the main role in city development – particle of vivid city puzzle form, both as its cause and consequence. Connecting open places or transformation of inner-block public spaces defines the way of changing in sustainable mechanisms of continuity and communication.
Sažetak
Poslednjih 15 godina u urbanim sredinama širom Evrope sve je veća primena fotonaponskih (PV) sistema. Implementacija PV sistema u projektovanju i izgradnji objekata postaje deo standardnih aktivnosti u razvojnim procesima gradova. Iako se ne može očekivati da primena ovih sistema bude na listi prioriteta urbanog razvoja, ipak, s druge strane može značajno doprineti rešavanju sistemskih energetskih problema u gradovima. Međutim, postoje i značajne prepreke za implementaciju ovih sistema, koje su evropske države prevazišle, a tiču se pre svega legislativnog okvira koji reguliše ovakvu vrstu projekata, a zatim i načina njihovog finansiranja. Kroz primere evropskih gradova i sdudije slučaja (case study) gradova Gelsenkirchena u Nemačkoj, Gleisdorfa u Austriji i Liona u Francuskoj, rad nastoji da ukaže na pozitivne ekonomske i ekološke efekte ovakvog načina dobijanja energije i ukaže na značajnije promene u pristupu i načinu planiranja novih delova grada, važnoj ulozi eksperata, edukaciji stručnjaka, učešću javnosti i ulozi lokalnih vlasti u implementaciji ovih projekata. Osim toga, na osnovu inostranih primera u radu su date smernice za implementaciju ovakve vrste projekata kod nas. Prikazan je projekat solarne fotonaponske elektrane urađen za Skupštinu opštine Vračar u Beogradu. Rad predlaže mere i akcije (od edukacije do finansiranja) koje bi pomogle u realizaciji ovakve vrste projekata u Srbiji.
Abstract
Photo-voltaic systems have seen an expansion of their application in the past 15 years. Implementation of these systems becomes one of the standard activities in the urban design and development processes. Although they could not be considered to be on the list of main priorities, these systems can, never the less, positively affect the problems in the energy systems of cities. On the other hand, there are considerable constraints for the application of photo-voltaic systems, mainly in the legislative area, which regulates the implementation and financing of these projects. These problems have been overcame successfully by many European countries. This paper tries to point to some positive economic and ecological effects of these energy systems and present a change of the approach to design of new city districts. Some other issues, presented in this paper are the: importance and education of experts, participation of public and local government. The method of this paper is the presentation of positive examples of European cities and their case studies. Some of the cities are Gelsenkirchen (Germany), Gleisdorff (Austria), Lion (France). Based on those experiences, the paper proposes guidelines for the local application of these projects. An example of the solar photo-voltaic plant for the Municipality of Vračar in Belgrade is presented in detail. The paper proposes measures and actions (from education to financing) which would help in realizations of similar projects in Serbia.
Sažetak
Postoje trenuci u vremenskom toku, u kojima se, i pored uzročnosti, dese neke neočekivane posledice ili događaji, koji korenito menjaju poredak stvari i veze među njima. U tim vremenskim prekretnicama nastaju novi elementi, koji se najčešće teško mogu determinisati, te ulaze u kategoriju fenomena. Kako u prirodi, tako i u arhitekturi, postoje primeri, čije se uzročne veze i poreklo, teško mogu spoznati i objasniti, čija zagonetnost okupira pažnju i navodi na njihovo odgonetanje. Jedan od takvih primera su i Rajačke pivnice. Pivnice, ili vinice, su grupacije privrednih objekata koji služe za prizvodnju i negu vina, privremeni boravak stanovnika i skladištenje alata tokom sezone. Naziv pivnica vezan je za vlaški deo stanovništva u Srbiji (Veljkovo i Slatina), i smatra se da je nastao od reči pijnica, tj. zgrada u kojoj se pije. Vremenom se proširio i na ostale krajeve Negotinske krajine gde je i danas u upotrebi. Često se javljaju kao zasebne celine, izdvojene iz naselja, na mestima koja su u sklopu ili neposrednoj blizini vinograda. Najviše ih ima u Negotinskoj krajini i Aleksandrovačkoj Župi, gde su poznate kao poljane. Po veličini mogu biti kapaciteta od 50 do 400 objekata, i zbijene su strukture (podsećaju na grozdove), što ih čini pravim vinskim naseljima. Najpoznatije pivnice od kamena nalaze se u selima Rajac, Rogljevo i Smedovac, s tim da su Rajačke najizrazitije po svojoj arhitekturi. Zaštićene su kao prostorna kulturno-istorijska celina, tj. kulturno dobro od nacionalnog značaja.
Alfirević, Đorđe. „Arhitektura na vodi”. ARD Review (Beograd), br. 40 (2014), str. 36-45.
Alfirević, Đorđe. „Eko arhitektura Rajačkih pivnica”. Eko kuća (Beograd), br. 3 (2012), str. 22-27.
Mecanov, Dragana. ,,Prikaz monografije Ekspresionizam u srpskoj aritekturi autora dr Đorđa Alfirevića”. Nasleđe (Beograd), br. XVIII (2017), str. 161-165.
Anonim. „Kompleks IGM „Trudbenik” u Višnjičkoj banji u Beogradu”, u: „Jubilej 60 godina Instituta za arhitekturu i urbanizam Srbije”. Beograd: Institut za arhitekturu i urbanizam Srbije, 2014, str. 142.
Maldini Slobodan, Maldini Lancoš Sofija. Atlas likovnih umetnika primenjenih umetnosti i dizajnera Srbije – 21. vek. Beograd: Japansko društvo, 2014, str. 12-13.
Đurović, Ljiljana. „Psycho relax”. Enterijer (Beograd), br. 78 (2014), str. 68-71.
Anonim. „Teritorija trećeg Beograda” Arhitekton (Beograd), br. 14 (2012), str. 69-79.
Beogradska internacionalna nedelja arhitekture BINA 2012. „Projekat – Model Ovča 2011/12: Projektovanje naselja – jedno novo iskustvo”. predstavljanje projekta, TIM 8.
Alfirević, Đorđe. „Studio Alfirević”. Enterijer (Beograd), Houses & Aparments, br. 65 (2011), str. 112-119.
Čanak, Mihailo. „Konkurs za japansku česmu na Kalemegdanu, Beograd i Rekonstrukcija i nadgradnja salona lepote Epilion u okviru centra mesne zajednice u okviru bloka 29 na Novom Beogradu”. ARD Review (Beograd), br. 38 (2011), str. 4-7.
Čanak, Mihailo. „Turistički centar na Srebrnom jezeru, Veliko Gradište”. ARD Review (Beograd), br. 37 (2010), str. 43-49.
Alfirević, Đorđe. „Vectoring – spoj iskustva i mlade snage”, (intervju). M-Kvadrat, br. 2 (2010), str. 2-5.
Čanak, Mihailo. „Beskompromisni minimalizam u našim uslovima – Upravna zgrada GP Bauen u Vrbasu”. ARD Review (Beograd), br. 36 (2009), str. 31-33.
Čanak, Mihailo. „Interni konkurs za upravnu zgradu GP Bauen u Vrbasu”. ARD Review (Beograd), br. 35 (2008), str. 21-29.
Anonim. „Rezidencijalno naselje u Višnjičkom polju za anketno-programsko urbanističko-arhitektonsko rešenje kompleksa IGM „Trudbenik”, Višnjička banja, Beograd”. Arhitektura i urbanizam (Beograd), br. 16-17 (2005), str. 106-107.
Čanak, Mihailo. „Trg ispred Beogradskog dramskog pozorišta u Beogradu”. ARD Review (Beograd), br. 30 (2004), str. 22-26.
Mrdak, V. „Da je para koliko ideja”. Novosti (Beograd), 16.5.2002.
Brković, Nemanja. „Ovo nije dečija igra”. Borba (Beograd), br. 48-49 (17.-18. februar 2001), str. 7.
Opsenica, Aleksandar. „Borbina nagrada – studentska kategorija”. AG magazin (Beograd), br. 1 (2001), str. 6-8.
Bobić, A. „Raspetljali petlju”. Novosti (Beograd), 10.3.2001., str. 18.
Gostović, I. „Arhitektura duše”. Borba (Beograd), 2.3.2001.